»Γνωμη

Τι έκρυβε το καπάκι
Του ΠΑΥΛΟΥ ΤΣΙΜΑ ΝΕΑ

Συνέβη στον ήρωα ενός διηγήματος του Ντάσιελ Χάμετ: Εκεί που περπατούσε, για να πάει στη δουλειά του, ένα μεγάλο μπλοκ τσιμέντου πέφτει από μια οικοδομή, ξυστά δίπλα του. Για λίγα εκατοστά του μέτρου, για κλάσματα του δευτερολέπτου, θα ήταν νεκρός. «Ήταν σαν ένα αόρατο χέρι- θα πει αργότερα- να σήκωσε για λίγο το καπάκι της ζωής και να είδα τον μηχανισμό της γυμνό». Κι αποφάσισε να αλλάξει τα πάντα στη ζωή του, άφησε δουλειά, σπίτι και γυναίκα και χάθηκε σε αναζήτηση άλλης ζωής...
Η κρίση των ελληνικών ομολόγων θα μπορούσε να παίξει αυτόν ακριβώς τον ρόλο: σαν μια θανάσιμη απειλή που πέρασε δίπλα μας ξυστά. Σαν ένα αόρατο χέρι που... σηκώνει το καπάκι και μας αποκαλύπτει τα κρυμμένα.
Για την Ευρώπη, η ελληνική δημοσιονομική κρίση θα μπορούσε να λειτουργήσει ως η στιγμή της αλήθειας που θα την υποχρεώσει να δει, κάτω από το καπάκι, πόσο ατελής είναι ο μηχανισμός της νομισματικής της ένωσης, πόσο αδύναμο και εκτεθειμένο μπορεί να αποδειχθεί το κοινό της νόμισμα, όσο οι διαδικασίες πολιτικής ενοποίησης και κοινής οικονομικής διακυβέρνησης ατροφούν και όσο το ευρώ είναι μια ζώνη άνισου ανταγωνισμού. Κι έτσι, να γίνει το ελληνικό δράμα η αφορμή, όχι απλώς να συνταχθεί ένα έκτακτο σχέδιο σωτηρίας μιας άτυχης χώρας, μα να αλλάξουν οι κανόνες, να εφευρεθούν μηχανισμοί ελέγχου, εξισορρόπησης και προστασίας, που να προστεθεί η αναγκαία δόση πολιτικής στο ευρωπαϊκό οικονομικό μείγμα. Και να αναγνωριστεί πως η σωτηρία των τραπεζών όταν κινδυνεύουν δεν είναι υπέρτερος σκοπός της σωτηρίας κοινωνιών που κλυδωνίζονται.
Για την Ελλάδα, πολύ περισσότερο, το σοκ της παρ΄ ολίγον χρεοκοπίας θα μπορούσε να αποδειχθεί μια ιστορικών διαστάσεων στιγμή της αλήθειας. Μια μεγάλη ευκαιρία να αλλάξουν όλα εκείνα που κρατούσαν την Ελλάδα του ευρώ καθηλωμένη στην εποχή της δραχμής (κατά τη διατύπωση του Γ. Βούλγαρη). Όλα εκείνα, εξαιτίας των οποίων η ελληνική οικονομία πνίγηκε στην υπερβολική ρευστότητα των τελευταίων χρόνων, έκανε τον πληθωρικό δανεισμό της θηλιά που την έπνιξε, αντί ελατήριο που θα εκτίνασσε και κατέληξε- ακριβώς επειδή έζησε τη δεκαετία του ευρώ στο πολιτικό περιβάλλον (και με το πολιτικό προσωπικό) της δραχμής- υπερχρεωμένη και υποανταγωνιστική.
Θα ήταν το αισιόδοξο σενάριο. Να γίνει η παρ΄ ολίγον καταστροφή μια ευκαιρία αλλαγής, τόσο στο εθνικό όσο και στο ευρωπαϊκό πεδίο.
Αλλά, φυσικά, υπάρχει και το απαισιόδοξο σενάριο. Να δώσει η Ευρώπη τη βοήθεια στο άσωτο τέκνο της για να προστατεύσει το ευρώ (και τα χαρτοφυλάκια των γερμανικών και γαλλικών τραπεζών που είναι γεμάτα ελληνικά ομόλογα) και έπειτα, όταν ο κίνδυνος περάσει, να επιστρέψει εκεί που βρισκόταν πριν μας συμβούν όλα αυτά, χωρίς καμία θεσμική αλλαγή, χωρίς κανένα βήμα προς την πολυσυζητημένη πολιτική ενοποίηση. Κι εμείς, πάλι, να υποστούμε, βαρυγκομώντας και βλαστημώντας τους κηδεμόνες-προστάτες μας, την ταπεινωτική διαδικασία της επιτηρούμενης λιτότητας, χωρίς να μετατρέψουμε την εμπειρία σε άσκηση αυτογνωσίας, χωρίς τίποτε πραγματικά να αλλάξει, κι όταν η ανάγκη πάψει να μας σφίγγει, να πιάσουμε το νήμα από εκεί που το αφήσαμε, κάπως φτωχότεροι και πολύ πληγωμένοι, και να συνεχίσουμε, όπως ξέραμε, με τα «κόμματα της δραχμής».
Το σενάριο είναι απαισιόδοξο, αλλά δυστυχώς δεν μπορεί να αποκλειστεί. Θυμηθείτε, για παράδειγμα, πέρυσι τέτοιον καιρό, πόσα ακούγαμε και διαβάζαμε για αλλαγές στον τρόπο που λειτουργούν οι τράπεζες και οι αγορές του χρήματος και για μια νέα παγκόσμια διακυβέρνηση, ένα νέο, οικουμενικό «νιου ντιλ» που θα ερχόταν ως απάντηση στην κρίση που προκάλεσαν η Λίμαν και τα αδέλφια της. Και τι άλλαξε; Ώς τώρα, τίποτε. Μόλις τα χαρτιά στα χρηματιστήρια άρχισαν πάλι να ανεβαίνουν, οι αλλαγές ξεχάστηκαν.
Άλλωστε και στο διήγημα του Ντάσιελ Χάμετ ο ήρωας, αφού είδε τον μηχανισμό της ζωής κάτω από το καπάκι της, βρέθηκε έπειτα από κάποια χρόνια να ζει σε μια άλλη πόλη παντρεμένος με μια γυναίκα που έμοιαζε με εκείνη που άφησε και σε μια δουλειά παρόμοια με εκείνη που είχε εγκαταλείψει...