»Η παγΙδα των σκανδαλων

Τoυ ΠΑΥΛΟΥ ΤΣΙΜΑ
ΝΕΑ

Η εξίσωση των σκανδάλων με τα εγκλήματα και η ποινικοποίηση του «σκανδαλισμού» (ακόμη και σε μια τόσο καραμπινάτη υπόθεση, όπως το Βατοπέδι) δεν αρμόζει σε κράτος δικαίου
Γνώμη Η παγίδα των σκανδάλων

Αν κάποιος έκανε τον κόπο να μετρήσει, είμαι σίγουρος ότι θα επιβεβαίωνε πως η πιο πολυχρησιμοποιημένη λέξη στον ελληνικό δημόσιο βίο, στον πολιτικό λόγο, την πολιτική ειδησεογραφία και αρθρογραφία, εδώ και πολλά χρόνια, είναι η ..
λέξη «σκάνδαλο». Ζούμε με σκάνδαλα, πολιτευόμαστε διά σκανδάλων, και ακόμη και η εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία σκάνδαλα, συνήθως, έχει ως αφορμή και διά σκανδάλων διεκπεραιώνεται.

Αλλά τι είναι σκάνδαλο;

Η πρώτη σημασία της λέξης, βρήκα σε ένα ετυμολογικό λεξικό, ήταν «παγίδα», η παγίδα που κάποιος στήνει για να πιάσει ένα θήραμα ή να παγιδεύσει τον εχθρό του. Αργότερα, στα λατινικά των χριστιανικών χρόνων, scandalum σήμαινε αμαρτία, την αμαρτία στην οποία κάποιος μάς υποβάλει διά του παραδείγματός του. Στους νεώτερους χρόνους, ο όρος πήρε πολιτικό κυρίως χαρακτήρα. Το Λεξικό της Οξφόρδης ορίζει ως σκάνδαλο «πράξη ή γεγονός που θεωρείται ηθικά ή νομικά εσφαλμένο και προκαλεί μια γενική δημόσια κατακραυγή». Και στο Λεξικό Τριανταφυλλίδη, σκάνδαλο σημαίνει «υπόθεση, συμβάν, γεγονός που έρχεται σε σύγκρουση με την τρέχουσα ηθική και προκαλεί την αποδοκιμασία αλλά και το έντονο ενδιαφέρον και την περιέργεια της κοινής γνώμης».

Ολα αυτά σημαίνουν, πολύ απλά, πως το τι είναι σκάνδαλο ή θεωρείται ως τέτοιο αλλάζει στον χρόνο και τον χώρο.

Ηταν κάποτε σκάνδαλο ένας βασιλιάς της Αγγλίας να ερωτευθεί μια κοινή θνητή και να τη συναντά κρυφά στις ακτές των Καννών- και ο ερωτευμένος βασιλιάς υποχρεώθηκε να παραιτηθεί του στέμματος. Αλλά τα τελευταία χρόνια ένας διάδοχος σκανδιναβικού θρόνου νυμφεύθηκε κοινή θνητή, μπαργούμαν μάλιστα και με ιστορικό χρήσης ναρκωτικών, και η κοινή γνώμη τον επαίνεσε για την τόλμη του. Ηταν κάποτε, πριν από μόλις 20 χρόνια, σκάνδαλο να διατηρεί ομοφυλοφιλική σχέση ένας συντηρητικός υπουργός του βρετανικού στέμματος, και η αποκάλυψη της σχέσης αυτής βοήθησε να πέσει η κυβέρνησή του. Αλλά πριν από λίγες ημέρες, ο γερμανός υπουργός Εξωτερικών ενώθηκε σε γάμο με τον σύντροφό του και η δημοτικότητά του ανέβηκε έπειτα από αυτό. Και, στα καθ΄ ημάς, η φράση που αποδόθηκε κάποτε στον Πρωθυπουργό για στέλεχος της Δημόσιας Διοίκησης (και μπορεί να μην ειπώθηκε ποτέ) «είπαμε να κάνει κανείς ένα δώρο στον εαυτό του, αλλά όχι και 500 εκατομμύρια», προκάλεσε όταν δημοσιεύτηκε, στα μέσα της δεκαετίας του ΄80, μόνον γέλια και ανέκδοτα. Σήμερα θα γκρέμιζε την κυβέρνηση εκ θεμελίων.

Το ερώτημα, λοιπόν, που αυτές τις ημέρες επανήλθε, «είναι σκάνδαλο η υπόθεση Βατοπεδίου ή όχι;», είναι φανερό ότι επιδέχεται μία μόνον απάντηση: Ναι, είναι σκάνδαλο, εφόσον τα μέσα ενημέρωσης και η κοινή γνώμη την εκλαμβάνουν ως σκάνδαλο. Και εφόσον η πολιτική, όπως έλεγε ο σοφός Μιτεράν, είναι προπάντων διαχείριση συμβολισμών, το σκάνδαλο απαιτεί κάθαρσητην οποία ούτε η καθυστερημένη αποπομπή υπουργών του από τον Καραμανλή ούτε τα «μέα κούλπα» που εκφώνησε, ούτε καν η εξαφάνιση των φερομένων ως εμπλεκομένων στις τελευταίες εκλογές φαίνεται να έχει επιφέρει.

Μα, πέραν αυτής της αυτονόητης διαπίστωσης, καλό είναι, νομίζω, να μην ξεχνούμε: ότι πρώτον το τι είναι ή θεωρείται σκάνδαλο, σε συγκεκριμένο χρόνο και τόπο, είναι ένα πράγμα. Και το τι είναι αδίκημα ποινικό, διαπιστωμένο με τις δέουσες διαδικασίες από τα αρμόδια να δικάζουν σώματα, είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Η ανάμειξη των δύο, η εξίσωση των σκανδάλων με τα εγκλήματα και η ποινικοποίηση του «σκανδαλισμού» (ακόμη και σε μια τόσο καραμπινάτη υπόθεση, όπως το Βατοπέδι) δεν αρμόζει σε κράτος δικαίου. Οτι, δεύτερον, όταν η πολιτική ζωή και η πολιτική αντιπαράθεση εξαντλείται σε αμοιβαίες κατηγορίες για σκάνδαλα και υποσχέσεις για Εξεταστικές Επιτροπές που θα τα αποκαθάρουν τάχα, αυτό δεν είναι καλό σημάδι για την υγεία της πολιτικής ζωής. Και ότι, τρίτον, η αρχική έννοια της λέξης σκάνδαλο- «παγίδα»- μπορεί να άλλαξε στους αιώνες, μα φαίνεται πως δεν χάθηκε τελείως. Η καθ΄ υπερβολήν συζήτηση περί σκανδάλων, λοιπόν, μπορεί να αποδειχθεί παγίδα. Για τη δημοκρατία. Η οποία εξακολουθεί να σημαίνει το ίδιο πράγμα: τη συμμετοχή των πολλών στα κοινά, όχι την κατανάλωση του δημόσιου βίου ως θέαμα ή κουτσομπολιό από όλους.


Οταν η πολιτική ζωή και η πολιτική αντιπαράθεση εξαντλείται σε αμοιβαίες κατηγορίες για σκάνδαλα και υποσχέσεις για Εξεταστικές Επιτροπές που θα τα αποκαθάρουν τάχα, αυτό δεν είναι καλό σημάδι για την υγεία της πολιτικής ζωής