»Αλλαγη; Ή οχι ακομη;

Του ΠΑΥΛΟΥ ΤΣΙΜΑ ΝΕΑ

Για μια στιγμή, εκεί στα τέλη του 2008, αρχές του 2009, πολλοί άνθρωποι στον κόσμο, αισιόδοξοι άνθρωποι, πίστεψαν ότι είχαμε μπει σε μιαν εποχή Μεγάλης Αλλαγής.

Ηταν οι μέρες που τα κράτη, για να προλάβουν ένα νέο κραχ, άνοιγαν τα δημόσια θησαυροφυλάκια για να σώσουν τις καταρρέουσες τράπεζες και να τονώσουν τις παραπαίουσες βιομηχανίες. «Το μεγάλο κράτος επιστρέφει» θρηνούσαν οι...
συντηρητικές οικονομικές εφημερίδες. «Τώρα είμαστε όλοι σοσιαλιστές» ήταν ο κεντρικός τίτλος του περιοδικού «Νewsweek» τον Φεβρουάριο του 2009. Ο ξεχασμένος Κέινς είχε κατέβει από τα σκονισμένα ράφια. Το «Κεφάλαιο» του Μαρξ έκανε νέες εκδόσεις σε πολλές γλώσσες. Ο Αλαν Γκρίνσπαν, ο αρχιφύλαξ των ιερών νεοφιλελεύθερων δογμάτων, που είχαν κυριαρχήσει στον κόσμο τα τελευταία 30 χρόνια, ομολογούσε δημόσια ότι είχε κάνει λάθος. Και ο ιστορικός Ερικ Χόπσμπαουμ έγραφε πως, μετά την αποτυχία του πειράματος του εφαρμοσμένου σοσιαλισμού, της κεντρικά διευθυνόμενης οικονομίας σοβιετικού τύπου, είχαμε γίνει μάρτυρες και του τέλους του άλλου μεγάλου κοινωνικού πειράματος του 20ού αιώνα, του ανόθευτου, αρρύθμιστου, απελευθερωμένου από κάθε κρατική παρέμβαση διεθνοποιημένου καπιταλισμού. «Ο σοσιαλισμός απέτυχε, ο καπιταλισμός χρεοκόπησε- και τώρα;», ήταν ο τίτλος της παρέμβασής του, τον Απρίλιο του 2009.

Σ΄ αυτό το «και τώρα;» ούτε εκείνος ούτε κανένας άλλος στον κόσμο είχε καθαρή απάντηση. Μα οι περισσότεροι συμφωνούσαν ότι η νεοφιλελεύθερη εποχή είχε τελειώσει οριστικά και η αυστηρή θεολογία της αγοράς που κυβέρνησε τον κόσμο από την εποχή Ρέιγκαν και Θάτσερ είχε μείνει χωρίς πιστούς. Και υπέθεταν ότι, με κάποιον τρόπο, λιγότερο ή περισσότερο ριζοσπαστικό, ο κόσμος θα επέστρεφε σε μια νέα εκδοχή της μεταπολεμικής σοσιαλδημοκρατικής συναίνεσης. Επειτα από τα χρόνια της «μεγάλης απόκλισης», κατά τα οποία η ψαλίδα μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων άνοιξε υπερβολικά και οι υψηλές αποδοχές αντικαταστάθηκαν από τον υψηλό δανεισμό, θα ερχόταν μια νέα εποχή «σύγκλισης», με τις κοινωνικές ανισότητες να γεφυρώνονται. Και έπειτα από χρόνια απόλυτης κυριαρχίας των αγορών του χρήματος (που διογκώθηκαν σε μια πελώρια, οικουμενική φούσκα μέσα σε 30 χρόνια), η πραγματική οικονομία θα έπαιρνε ξανά το πάνω χέρι και μια νέα, διεθνής διακυβέρνηση θα επέβαλλε στις ανεξέλεγκτες χρηματαγορές όρια και κανόνες.

Η αισιοδοξία αποδείχθηκε μάλλον υπερβολική. Η Μεγάλη Αλλαγή δεν συντελέστηκε ακόμη. Η νέα διακυβέρνηση αναβάλλεται. Και οι αγορές των ομολόγων κάνουν, τους τελευταίους μήνες, μια επίδειξη ιδεολογικής και πραγματικής δύναμης, με κορυφαία στιγμή την τελευταία σύνοδο των είκοσι πλουσιότερων χωρών της Γης, όπου το δίλημμα «χρηματοδότηση της ανάπτυξης ή περικοπές δημοσίων δαπανών και περιορισμός των ελλειμμάτων;» λύθηκε υπέρ μιας λιτότητας χωρίς σύνορα, που απειλεί να πνίξει μιαν ασθενική και εύθραυστη οικονομική ανάκαμψη εν τη γενέσει της. Η ηγεσία του κόσμου, που πέρυσι επαναλάμβανε την παλιά φράση του Ρούσβελτ «δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτε άλλο, παρά τον φόβο τον ίδιο», τώρα δηλώνει ότι φοβάται, τρέμει τον θυμό των χρηματαγορών. Και σπεύδει να προλάβει τις επιθυμίες τους.

Προς το παρόν, λοιπόν, φαίνεται να διαψεύδεται η προφητεία που έλεγε πως, όπως μετά τη διπλή κρίση της δεκαετίας του ΄70 η πυξίδα του κόσμου στράφηκε δεξιά και κυριάρχησε ιδεολογικά και πολιτικά η νεοφιλελεύθερη θεολογία, έτσι και μετά την κρίση του 2008 θα ανέτελλε στον κόσμο μια νέα, προοδευτική εποχή δικαιοσύνης, η πυξίδα θα στρεφόταν αριστερά και η οικουμενική κατανομή ισχύος μεταξύ πολιτικής και οικονομίας θα άλλαζε και πάλι. Εναλλακτικό σχέδιο δεν έχει ακόμη διατυπωθεί. Και οι πολιτικές δυνάμεις που θα έπρεπε να το διατυπώσουν μοιάζουν με τυφλό που μόλις ξύπνησε από λήθαργο και ψάχνει την έξοδο χτυπώντας με το ραβδί τους τοίχους. Τίποτε, φυσικά, δεν έχει τελειώσει. Η περιπέτεια συνεχίζεται. Αλλά κοιτώντας κανείς τον κόσμο γύρω και τις ιδέες που τον κυβερνούν, αντιλαμβάνεται και πόσο δύσκολη γίνεται η προσπάθεια της Ελλάδας να αντιμετωπίσει επιτυχώς την κρίση και να αλλάξει η ίδια, μέσα στην κρίση και μέσω αυτής.


Το δίλημμα «χρηματοδότηση της ανάπτυξης ή περικοπές δημοσίων δαπανών;» λύθηκε υπέρ μιας λιτότητας χωρίς σύνορα, που απειλεί να πνίξει μιαν ασθενική και εύθραυστη οικονομική ανάκαμψη εν τη γενέσει της