»Ελλαδιφορνια

του Γιάνη Βαρουφάκη Protagon.gr
και Gary Dymski (*)

Μια λιόλουστη χώρα, υπέροχες παραλίες, το όνειρο όσων ζουν στις σκοτεινές πολιτείες που το χειμώνα το κρύο τρυπάει τα κόκκαλα και το καλοκαίρι η κουφόβραση πνίγει την σκέψη. Μια χώρα που όμως λοιδορείται παντού επειδή χρωστάει παντού. Μια χώρα που αναγκάζεται να περικόβει από τα σχολειά, τα δημόσια νοσοκομεία, τα πανεπιστήμια αλλά και πάλι δυσκολεύεται να πληρώσει μισθούς, να ξεπληρώσει τα παλιά της χρέη, να πείσει τους πλουσιότερους πολίτες της να καταβάλουν τους φόρους που θα βοηθούσαν στις δύσκολες..

στιγμές.

Πέρσι τέτοιο καιρό, στην Αίγινα, τρώγαμε την μηλόπιτα που μαγείρεψε ο Gary ακολουθώντας την συνταγή της Πολωνέζας γιαγιάς του, την ξεπλέναμε με λίγη Κρητική τσικουδιά και με δέος συγκρίναμε τις πατρίδες μας που η προηγούμενη παράγραφος περιγράφει εξ ίσου καλά. Την Ελλάδα και την Καλιφόρνια.


Πριν κάποιος αναφωνήσει, σωστά, ότι οι διαφορές είναι τεράστιες (που είναι άραγε η ελληνική Silicon Valley;), η σύγκριση, παρόλα αυτά, είναι χρήσιμη. Οι δύο πατρίδες μας βρίσκονται στην δίνη της χειρότερης δημοσιονομικής κρίσης της πρόσφατης ιστορίας τους. Μιας κρίσης που απειλεί να αποδομήσει τον κοινωνικό ιστό, τους όποιους θεσμούς κοινωνικής συνοχής είχαν με τον καιρό χτιστεί, τις σχέσεις με τους υπόλοιπους εταίρους της μεγάλης νομισματικής ένωσης στην οποία ανήκουμε (την ζώνη του δολαρίου και την ευρωζώνη).


Κάποια στιγμή μάλιστα βάλαμε και το αρχαίο πλέον Hotel California. Ακούγοντας τον στίχο των Eagles: “You can check-out any time you like, but you can never leave”,(1) κοιταχτήκαμε. Περιέγραφε απόλυτα την κατάσταση τόσο της Καλιφόρνιας όσο και της Ελλάδας. Ακόμα καλύτερα περιέγραφε το πόσο ανόητη είναι η ταύτιση της τύχης του Μάαστριχτ με την τύχη της Ευρώπης, πόσο επικίνδυνο είναι το δόγμα ότι η λύση του Ευρωπαϊκού προβλήματος είναι η σκληρότερη δημοσιονομική πειθαρχία και η επιβολή μιας νέας Συνθήκης των Βερσαλλιών σε ελλειμματικές χώρες όπως η Ελλάδα. Μια ματιά στην Καλιφόρνια βοηθά να κατανοήσουμε το άτοπο του εγχειρήματος.



Η Καλιφόρνια έχει δημοσιονομικό ετήσιο έλλειμμα της τάξης του 20% ($20 δις με πολιτειακό προϋπολογισμό $100 δις) και μεγάλο συσσωρευμένο χρέος για το οποίο πρέπει να καταβάλει κάθε χρόνο το 6% του προϋπολογισμού σε αποπληρωμές. Για αυτό τον λόγο, ο Economist χαρακτήρισε την Καλιφόρνια αποτυχημένο κράτος (failed state), κάτι που δεν έχει πει ούτε για την Ελλάδα! (Βλ. το τεύχος της 10ης Ιουνίου 2009).



Κι όμως: Η κρίση της Καλιφόρνιας, παρόλο που η Καλιφόρνια είναι από οικονομικής πλευράς πολλαπλάσιας σημασίας σε σχέση με τις υπόλοιπες ΗΠΑ απ' ότι είναι η Ελλάδα σε σχέση με την ΕΕ, δεν έδωσε έναυσμα σε κανένα καιροσκόπο να επιτεθεί στο δολάριο. Ο λόγος προφανής: Ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός και η δυνατότητα της κεντρικής τράπεζας, της Fed, να εκδίδει ομόλογα για την Ένωση συνολικά (δηλαδή να δανείζεται εκ μέρους όλων των πολιτειών). Κανένας πολιτικός στην Ουάσινγκτον δεν σκέφτηκε να πει στον Σβάρτζενεγκερ (να άλλη μια διαφορά με την Ελλάδα...) ότι με την δημοσιονομική απειθαρχία της πολιτείας του οδηγεί την Ένωση στην καταστροφή. Η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση εισπράττει άμεσα το 60% των φόρων που πληρώνουν οι Καλιφορνέζοι και επιστρέφει στην Κυβέρνηση του Σακραμέντο το 15% αυτών των φόρων υπό την μορφή επιδοτήσεων για την παιδεία, τα δημόσια έργα, την υγεία κλπ.


Αυτή η διαδικασία εξασφαλίζει (α) στην Ένωση (στις ΗΠΑ δηλαδή) ότι τα όποια ελλείμματα των πολιτειών έχουν μηδαμινό αντίκτυπο στην συνολική ευημερία της ζώνης του δολαρίου και (β) στις πολιτείες έναν σημαντικό βαθμό ανεξαρτησίας ως προς την άσκηση εγχώριας κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής.



Εν τέλει, αυτό που προστατεύει τόσο την Καλιφόρνια από την Ουάσινγκτον όσο και την Ουάσινγκτον από την Καλιφόρνια είναι η ένταξη της πολιτείας σε μια ένωση 50 πολιτειών με ισχύ πολύ μεγαλύτερη από το άθροισμα της ισχύος των πολιτειών. Ο πολλαπλασιασμός αυτών των δυνάμεων δεν οφείλεται (ακούτε εκεί στις Βρυξέλλες;) στους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς πολιτειών και ομοσπονδίας αλλά στην κοινή διαχείριση του συνολικού χρέους της Ένωσης (πολιτειακού, ομοσπονδιακού και ιδιωτικού). Το χρέος της πολιτείας δεν καταβαραθρώνει την Ένωση και, παράλληλα, το χρέος της Ομοσπονδίας δεν βαραίνει την πολιτεία.

Ένδειξη αυτού είναι το γεγονός ότι η Καλιφόρνια, παρά το έλλειμμα του 20% και την απαίσια δημόσια εικόνα των δημοσιονομικών της πολιτείας (θυμηθείτε τα σχόλια του Economist) δεν έχει κανένα πρόβλημα να δανείζεται στις αγορές.

Αντίθετα, η Ελλάδα, αν και αποφασισμένη να βάλει βαθειά το νυστέρι για να μαζέψει το έλλειμμά της, δεν καταφέρνει να αποσοβήσει ούτε την δική της κρίση αλλά ούτε και να εμποδίσει με αυτές τις θυσίες την κρίση της ευρωζώνης. Ιδού η ειρωνεία: Η Ελλάδα είναι έτοιμη να κάνει αυτό που θα έλυνε τα προβλήματα της Καλιφόρνιας (αν οι Καλιφορνέζοι ήταν διατεθειμένοι να κάνουν τις ίδιες θυσίες) αλλά όχι της Ελλάδας. Από την άλλη, οι Καλιφορνέζοι έχουν μια σχέση με την δική τους νομισματική ζώνη που, αν ίσχυε στην Ευρώπη, θα έλυνε τα δικά μας προβλήματα.



Το συμπέρασμα είναι απλό. Το γνωρίζετε και χωρίς την σύγκριση Ελλάδας και Καλιφόρνιας. Απλά, η σύγκριση αυτή, παρά τις αδυναμίες της λόγω των μεγάλων διαφορών των 'χωρών' μας, μας βοηθά να ξεδιαλύνουμε κάποια σημαντικά πράγματα τα οποία χάνονται μέσα στην κακοφωνία των συζητήσεων περί δημοσιονομικής πειθαρχίας, μνημονίων, ασφαλιστικού κλπ: Είτε, λοιπόν, η σημερινή κρίση θα οδηγήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης είτε στην τριχοτόμηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε τρεις ζώνες: της ζώνης της Στερλίνας, του Ευρώ και του Μάρκου, όπου η πρώτη θα στραφεί προς το δολάριο, η δεύτερη θα αναβιώσει την Λατινική Ένωση του 19ου αιώνα και η τρίτη θα στρέψει την Γερμανία προς Ανατολάς (δημιουργώντας έναν ζωτικό χώρο από τα κανάλια του Άμστερνταμ και τον Ρήνο μέχρι τις παρυφές της Ουκρανίας, και με απώτατο σημείο αναφοράς την Σαγκάη).



Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί για τους λαούς της Ευρώπης είναι η καθυστέρηση, η αναβολή, η επιλογή της μη επιλογής για χρόνια πολλά και αλγεινά. Το δεύτερο χειρότερο είναι η τριχοτόμηση που αναφέραμε παρά πάνω. Η βέλτιστη όμως λύση, και η μόνη που εξασφαλίζει την ειρήνη και την προοπτική μιας γενικευμένης ευημερίας, είναι η ομοσπονδιακή. Αυτή η λύση όμως προϋποθέτει την απόφαση της Γερμανίας να ηγηθεί ενός ομοσπονδιακού προϋπολογισμού που θα αφορά ένα ποσοστό περίπου στο 60% του Ευρωπαϊκού εισοδήματος. Προϋποθέτει, με άλλα λόγια, μια Γερμανία που να μην μπερδεύει την έννοια της ηγεμονίας με εκείνη του αυταρχισμού.


Τι μπορεί να κάνει μια μικρή και απαξιωμένη χώρα όπως η Ελλάδα προς αυτή την κατεύθυνση; Πολλά. Μη ξεχνάμε την μεγάλη συνεισφορά των μικρότερων και περισσότερο χρεωμένων πολιτειών στην ίδρυση της ζώνης του δολαρίου και, αργότερα, της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ. Η Ελλάδα μπορεί νοικοκυρεύοντας τα του οίκου της αλλά και ταυτόχρονα καταδεικνύοντας το αδιέξοδο στο οποίο οδηγεί η σημερινή πολιτική της Ένωσης (με την προσήλωση της στον φετιχισμό των δημοσιονομικών ελλειμμάτων) να ωθήσει την Ένωση (σε συνεργασία με άλλες χώρες και θεσμούς που σκέφτονται ανάλογα) προς την μόνη λογική της κατάληξη.

Αλλιώς ο στίχος των Eagles θα ισχύσει για όλους του ευρωπαίους σε παραλλαγή: “You can check-out any time, but why would you bother checking in?”(2)


(1)'Μπορείς να αφήσεις το δωμάτιο όποτε θέλεις αλλά δεν μπορείς ποτέ να φύγεις.'


(2) 'Μπορείς να αφήσεις το δωμάτιο όποτε θέλεις αλλά ποιος ο λόγος να το πάρεις;'

(*) O Gary Dymski διδάσκει οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Riverside