»Η ατελειωτη μεταπολιτευση

Του ΠΑΥΛΟΥ ΤΣΙΜΑ ΝΕΑ

Πάνε περίπου είκοσι χρόνια τώρα που κάθε τόσο κάποιος (και ο υπογράφων κάποτε) αναγγέλλει το «τέλος της μεταπολίτευσης». Κάθε νέα αναγγελία του «τέλους» αποδεικνύει ότι η προηγούμενη απλώς διαψεύστηκε. Και αυτή η χιλιοτραγουδισμένη μεταπολίτευση αποδεικνύεται εφτάψυχη.
Επιβίωσε του κλυδωνισμού του σκανδάλου Κοσκωτά. Επιβίωσε της αποχώρησης από τη σκηνή των μεγάλων χαρισματικών ηγετών που διαμόρφωσαν τη ..
μεταδικτατορική τάξη πραγμάτων. Επιβίωσε της «εκσυγχρονιστικής» επαγγελίας που κάποτε, στα μέσα της δεκαετίας του ΄90, βαφτίστηκε, κάπως φιλόδοξα, «νέα μεταπολίτευση». Επιβίωσε και των κατά καιρούς πολιτικών αναστατώσεων που έφερναν το άθροισμα του δικομματισμού σε χαμηλά επίπεδα, για να το εκτοξεύσουν και πάλι στα ύψη στην επόμενη αναμέτρηση. Και να τώρα που η συζήτηση άνοιξε ξανά από την αρχή. Και πολλοί αναρωτιούνται, αν δεν προεξοφλούν κιόλας, ότι μέσα σε συνθήκες κρίσης και υπό τις ιαχές «να καεί η Βουλή», το τέλος της μεταπολίτευσης, αυτή τη φορά, επέρχεται.
Επέρχεται; Και θα έπρεπε να ευχόμαστε να επέλθει; Εξαρτάται τι εννοεί κανείς ως «τέλος της μεταπολίτευσης».
Θεσμικά η μεταπολίτευση ήταν η μετάβαση από τη δικτατορία στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία και μάλιστα σε μια δημοκρατία ριζικά διαφορετική από τη χλωμή μετεμφυλιακή δημοκρατία, τη δημοκρατία των «πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων» και της τριπλής- εστεμμένης, ένστολης και αστερόεσσας- κηδεμονίας. Στη θεσμική της αυτή διάσταση υπάρχει κανείς που να προσδοκά το τέλος της μεταπολίτευσης; Ή που να αγνοεί ότι η διάδοχη κατάσταση, αν υπήρχε, δεν θα ήταν μια «γνησιότερη», «άμεση» δημοκρατία, αλλά μάλλον μια αντιδημοκρατική οπισθοδρόμηση- ίσως α λα ιταλικά;
Πολιτικά, η μεταπολίτευση ήταν η εμπέδωση ενός ισχυρού δικομματισμού, γύρω από δύο χαρισματικές προσωπικότητες που έγιναν σημεία αναφοράς για δύο μεγάλες, μαζικές παρατάξεις, οι οποίες αντλούσαν ιστορική νομιμοποίηση από τη μεγάλη παράδοση των Βενιζελικών και των Λαϊκών και αντιπροσώπευαν μια συνέχεια αλλά ταυτόχρονα και μια δραματική ρήξη με το προδικτατορικό σκηνικό.
Είναι αλήθεια ότι τις περισσότερες φορές εκείνοι που προφήτευαν το τέλος της μεταπολίτευσης εύχονταν απλώς την αντικατάσταση της κυρίαρχης διπολικής αρχιτεκτονικής της με μια αρχιτεκτονική «λέγκο», όπου μικρά, πολύχρωμα πολιτικά τουβλάκια θα σχημάτιζαν εύπλαστους και εύθραυστους σχηματισμούς εξουσίας, όπου θα λειτουργούσε, θεωρητικά, μια εσωτερική εξισορρόπηση ισχύος και θα εμποδιζόταν έτσι η μονοκομματική λαφυραγώγηση του κράτους. Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι όλες οι ώς τώρα απόπειρες- και ήταν κάμποσες - να μεταβληθεί η δικομματική αρχιτεκτονική δεν απέδωσαν, απέτυχαν.
Πράγμα που μάλλον αποδεικνύει ότι ο τρισκατάρατος δικομματισμός δεν ήταν ένα τεχνητό κατασκεύασμα του εκλογικού νόμου, αλλά η πολιτική προσφορά που αντιστοιχούσε στην ενεργό πολιτική ζήτηση. Και ίσως αποδεικνύει, επίσης, ότι το διπολικό πολιτικό σχήμα δεν ήταν το αίτιο, αλλά το σύμπτωμα μιας πολιτικής παθογένειας, της οποίας ο ορισμός μας διαφεύγει πίσω από κατάρες κατά του δικομματισμού και προφητείες για το τέλος της μεταπολίτευσης.
Κι αν πρέπει να δώσουμε ένα όνομα στην παθογένεια αυτή, ας την ορίσουμε έτσι: είναι μια αργή, βαθμιαία, κακοήθης μετάλλαξη της αντιπροσωπευτικής, φιλελεύθερης δημοκρατίας σε ένα κλειστό, ολιγαρχικό σχήμα, μειωμένου ανταγωνισμού και με κλειστούς τους διαύλους (όπως τα κάποτε μαζικά, παρηκμασμένα σήμερα, μεγάλα κόμματα) επικοινωνίας των θεσμών με τους πολίτες. Ενα σχήμα που υποτάσσει στις ανάγκες της αναπαραγωγής του τη Δημόσια Διοίκηση (όπως η διαβόητη κατάθεση Μαντέλη επιβεβαιώνει) και τον ρυθμιστικό ρόλο του κράτους στην οικονομία (όπως η υπόθεση Siemens περίτρανα αποδεικνύει) και το οποίο (όπως η εμπειρία της πενταετίας Καραμανλή αποκαλύπτει) κατέστη αδύναμο να προστατεύσει στοιχειωδώς τον εαυτό του από την αβελτηρία και ανικανότητα και την απροσχημάτιστη διαφθορά.
Οτι αυτή η εκτροπή πρέπει να διορθωθεί, ούτε λόγος. Αλλά, αναρωτιέμαι: χρειαζόμαστε γι΄ αυτό ένα «τέλος της μεταπολίτευσης»; Ή την επανεφεύρεσή της;