»Οι αγορες, η κριση και η πολιτικη

Tου Πασχου Mανδραβελη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Αν μη τι άλλο, οι Γάλλοι ψηφοφόροι άρχισαν να λύνουν ένα από τα μυστήρια του Ιουνίου του 2009. Τότε εμφανίστηκαν στον εγχώριο και στον διεθνή Τύπο χιλιάδες άρθρα για το «παράδοξο των ευρωεκλογών». Η βασική απορία ήταν: πώς μπορεί ο καπιταλισμός να βρίσκεται σε κρίση και η κεντροδεξιά να ευημερεί εκλογικά;

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι δύσκολα μπορεί κάποιος να βγάλει συμπεράσματα από μία εκλογική αναμέτρηση και ειδικά αν μιλάμε για περιφερειακές εκλογές. Οι ψηφοφόροι ποτέ δεν στέλνουν ένα μήνυμα και τα αποτελέσματα ποτέ δεν είναι απλά. Το ίδιο όμως ίσχυε και για τις ευρωεκλογές του 2009. Η είδηση περί θανάτου της..
σοσιαλδημοκρατίας ήταν υπερβολική. Οσο υπερβολική μπορεί να αποδειχθεί η σημερινή εκτίμηση περί εκλογικής ευημερίας της.

Οι γαλλικές εκλογές έδειξαν ότι οι κοινωνίες δεν λειτουργούν με τον ρυθμό των αγορών ούτε με τον ρυθμό των ΜΜΕ. Υστερούν χρονικά, επειδή οι διεργασίες εντός τους είναι πολύπλοκες. Απαιτείται χρόνος να απορροφηθούν οι δονήσεις και να μεταμορφωθούν σε πολιτικά αποτελέσματα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στις αρχές της δεκαετίας του ’90, λίγο μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, στην Ευρώπη σάρωναν οι κεντροαριστερές κυβερνήσεις. Είναι βέβαιο ότι η κρίση, η οποία δεν είναι μόνο ελληνική (απλώς εδώ, λόγω των διαρθρωτικών προβλημάτων της οικονομίας μας πήρε πιο δραματική μορφή), θα μετατοπίσει τον πολιτικό άξονα της Ευρώπης.

Εξάλλου τον Ιούνιο του 2009 η κρίση ήταν στα ταμπλό των χρηματιστηρίων και στις σομόν σελίδες των εφημερίδων. Δεν είχε περάσει στην τσέπη ικανού αριθμού πολιτών για να μεταβάλει ριζικά τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών. Εκτός από τις κοινωνίες και η πραγματική οικονομία κινείται με ρυθμούς πολύ βραδύτερους από εκείνους που η ηλεκτρονική τεχνολογία επιτρέπει στις συμβολικές αγορές των χρηματαγορών να λειτουργούν. Αυτές οι αγορές έγιναν θύμα της επιτυχίας τους. Εξαφάνισαν τις τριβές που έχουν οι συναλλαγές του πραγματικού κόσμου, αλλά τώρα διαπιστώνουμε ότι αυτές οι «τριβές» είναι χρήσιμη πληροφορία για τη διαδικασία. Αντικατοπτρίζουν πραγματικές συμπεριφορές ανθρώπων. Είναι οι αμφιθυμίες των οικονομικών υποκειμένων, οι ψυχολογικοί παράγοντες που δεν χωρούν στο μοντέλο του «ορθολογικώς δρώντος ατόμου».

Οι ηλεκτρονικά δικτυωμένες συμβολικές αγορές είναι το όνειρο κάθε οικονομολόγου: θεωρητικώς λειτουργούν τέλεια, όπως θα λειτουργούσαν οι εξισώσεις του Γαλιλαίου σε έναν κόσμο χωρίς τριβές. Στην πράξη, όμως, τα κάνουν μαντάρα, επειδή πάντα μια πεταλούδα πετάει στο Τόκιο ή το 2% της Ευρωζώνης το ’χει ρίξει έξω. Ετσι φτάσαμε να έχουμε τέλειες συναλλαγές σε πραγματικό χρόνο, αλλά εκτός πραγματικότητας. Το σύστημα έφτασε να γίνει τελείως αυτοαναφορικό και στο τέλος ήρκεσε η ελάχιστη επαφή με την πραγματικότητα -π. χ. οι απλήρωτες υποθήκες κάποιων Αμερικανών- για να αρχίσει να ξηλώνεται. Τα νέα χρηματοπιστωτικά προϊόντα που εισήχθησαν στις αγορές ήταν καλός αγωγός της κρίσης, ακριβώς επειδή κάθε νέο προϊόν απομακρυνόταν ακόμη περισσότερο από την οικονομική πραγματικότητα. Στην ουσία είχαμε ένα τέλειο σύστημα χωρίς μικρόβια, αλλά και χωρίς αντισώματα.

Εκεί ακριβώς βρίσκεται ο ρόλος της πολιτικής. Εισάγει τριβές στο σύστημα, αλλά και τα αναγκαία αντισώματα. Οι επιθυμίες (πολλάκις χαοτικές) των οικονομικών υποκειμένων που εκφράζονται διά της πολιτικής δεν χωρούν στα μοντέλα των ηλεκτρονικών συναλλαγών· είναι τριβές κατά την περίοδο της ανόδου του οικονομικού κύκλου, αλλά είναι και το φρένο που χρειάζονται οι οικονομίες κατά την κάθοδό τους.