»Ξαναπιανοντας το νημα

Του ΠΑΥΛΟΥ ΤΣΙΜΑ ΝΕΑ

Το πρώτο ταξίδι του κ. Παπανδρέου, αμέσως μετά τις εκλογές, ήταν στην Κωνσταντινούπολη. Ο τουρκικός Τύπος εγκωμίασε τον νέο Έλληνα Πρωθυπουργό- ιδίως για την κίνησή του να επισκεφθεί τον τάφο του παλιού του φίλου Ισμαήλ Τζεμ- και κατέγραψε την πεποίθηση της Άγκυρας ότι ο «Υorgo» θέλει να κατεβάσει τον ελληνοτουρκικό διάλογο από το ράφι, στο οποίο αράχνιαζε τα τελευταία πέντε χρόνια, και να ξαναπιάσει το νήμα από εκεί που το είχε αφήσει, ως υπουργός Εξωτερικών, το 2004.
Ακολούθησε η περίφημη επιστολή Ερντογάν και... η αργοπορημένη απάντηση Παπανδρέου.
Είναι προφανές ότι κάτι κινείται. Οι διαδικασίες επιταχύνονται. Αλλά- ακόμη κι αν το επιθυμεί ο κ. Παπανδρέου- είναι δυνατόν, τώρα πια, να ξαναπιάσουμε το νήμα από εκεί που το αφήσαμε το 2004; Ή οι παράμετροι του προβλήματος έχουν αλλάξει στο μεταξύ;
Μία παράμετρος που έχει, ασφαλώς, αλλάξει είναι η παράμετρος Ευρώπη. Το 2004 η Ελλάδα ακολουθούσε τη στρατηγική του Ελσίνκι. Τον συνδυασμό, δηλαδή, της απελευθέρωσης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας με την επιδίωξη ενός ωφέλιμου συμβιβασμού στα ελληνοτουρκικά. Η στρατηγική αυτή έχει τώρα πια εκπνεύσει. Αφενός γιατί το ευρωτουρκικό παιχνίδι έχει στο μεταξύ περιπλακεί, κατά τρόπο που βρίσκεται πέρα και πάνω από τις δυνάμεις της Ελλάδας. Και αφετέρου επειδή η κυβέρνηση Καραμανλή, το 2004, αποφάσισε να εγκαταλείψει το Ελσίνκι και να δώσει το «πράσινο φως» στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, χωρίς να διαπραγματευθεί κανένα αντάλλαγμα.
Η δεύτερη παράμετρος που έχει αλλάξει σ΄ αυτά τα πέντε χρόνια, είναι η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των δύο χωρών. Και έχει αλλάξει εις βάρος μας.
Το μακρινό 2004, η Ελλάδα ήταν αδιαμφισβήτητα ο «ισχυρός παίκτης» στην περιοχή, μέλος της ευρωζώνης, με ανερχόμενη οικονομία, διεθνείς πρωτοβουλίες και επιχειρήσεις που επεκτείνονταν στη βαλκανική ενδοχώρα. Η Τουρκία αντίθετα ήταν μια χώρα πολιτικά ασταθής, με μια κυβέρνηση εύθραυστη και υπό στρατιωτική κηδεμονία, με οικονομία αδύναμη και πολλά αιματηρά μέτωπα σε όλο το μήκος των ανατολικών της συνόρων. Πέντε χρόνια αργότερα, η Τουρκία έχει κλείσει όλα της τα μέτωπα στην Ανατολή, έχει διευθετήσει διαφορές με μεγάλο βάθος χρόνου, με χώρες όπως η Συρία, η Αρμενία, το Ιράν και- προπάντων- η Ρωσία. Όσο για την οικονομία της, καταφέρνει και δανείζεται, καίτοι εκτός ευρωζώνης, με επιτόκια χαμηλότερα απ΄ ό,τι η Ελλάδα. Η οποία, στο μεταξύ, μοιάζει απομονωμένη και δακτυλοδεικτούμενη, με οικονομία που φέρεται ως υποψήφια προς χρεοκοπία.
Και οι δύο αυτές αλλαγές, σε κρίσιμες παραμέτρους της ελληνοτουρκικής εξίσωσης, δεν επιτρέπουν μεγάλη αισιοδοξία για τις προοπτικές και τις πιθανότητες ευτυχούς κατάληξης μιας προσπάθειας «να ξαναπιάσουμε το νήμα».
Αλλά υπάρχει και μια τρίτη αλλαγή, που έχει συμβεί αυτή τη φορά στο εσωτερικό, τουρκικό μέτωπο. Τα τελευταία δύο χρόνια, ιδίως, ο υπόγειος πόλεμος ανάμεσα στις δύο Τουρκίες και τις δύο εξουσίες στη χώρα- εκείνη που νομιμοποιείται εκλογικά και κοινοβουλευτικά, και εκείνη που αντλεί νομιμοποίηση από την παράδοση της στρατιωτικής κηδεμονίας επί της πολιτικής ζωής- έχει εξελιχθεί σε ανοιχτή ρήξη και ολομέτωπη σύγκρουση. Η οποία σύγκρουση έχει ορίζοντα χρονικό, τις εκλογές του 2011. Τυχόν νέα νίκη Ερντογάν στις εκλογές αυτές θα σήμαινε, κατά τη γνώμη όλων των αναλυτών στην Τουρκία, το οριστικό τέλος μιας εποχής, που άνοιξε το 1960 (όταν ο Μεντερές οδηγήθηκε στην αγχόνη) και δεν έχει ακόμη κλείσει.
Αν, λοιπόν όλα τα σχέδια στρατιωτικών πραξικοπημάτων, που αποκαλύπτονται κάθε τόσο, με τελευταίο το εφιαλτικό «sledgehammer», περιλαμβάνουν μια τεχνητή, ελληνοτουρκική κρίση, ως αφορμή, και ένα νέο πογκρόμ, με δημεύσεις περιουσιών των Ρωμιών της Πόλης, ως αποτέλεσμα, θα μπορούσε να εκτιμήσει κανείς ότι κατ΄ αντιδιαστολή, ο απειλούμενος από τα σχέδια αυτά Ερντογάν θα είχε συμφέρον, εν όψει της τελικής αναμέτρησης του 2011, να κάνει μια κίνηση και στο δυτικό μέτωπο, σαν αυτές που έκανε στα ανατολικά μέτωπα; Και θα μπορούσε αυτό να δώσει ένα παράθυρο ευκαιρίας στα ελληνοτουρκικά;
Δεν είναι παρά μια ανεπιβεβαίωτη υπόθεση. Αλλά όχι εντελώς αβάσιμη.