»Η Ελλαδα Μεταξυ Εκθεσεων

του Γιάνη Βαρουφάκη Protagon.gr

Το Σάββατο, 11 Σεπτεμβρίου, στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, ο πρωθυπουργός είπε ότι τον Μάιο η χώρα ήρθε αντιμέτωπη με το δίλημμα: Μνημόνιο ή πτώχευση του δημοσίου (δηλαδή στάση πληρωμών και αναδιάρθρωση του κρατικού χρέους).

Την Τρίτη (14/9) το ΔΝΤ εξέδωσε έκθεση για την ..πορεία του Μνημονίου μας. Πριν τη διαβάσουμε, καλό είναι να ξέρουμε τους περιορισμούς των συγγραφέων της. Π.χ. αν έγραφαν ότι το Μνημόνιο δεν "περπατάει", αυτό θα σήμαινε άμεση κατάργησή του. Ένα τέτοιο συμπέρασμα θα αποτελούσε μείζονα πολιτική πράξη, έτσι που ολόκληρη η ευρωζώνη έχει επενδύσει σχεδόν τα πάντα στο δικό μας Μνημόνιο (το οποίο, μην ξεχνάμε, αποτέλεσε την βάση για τον μηχανισμό στήριξης των €750 δις όλων των ελλειμματικών κρατών). Με αυτά κατά νου, σε καμία περίπτωση δεν νοείται ανάγνωση της έκθεσης της Τρίτης ως μια απλή επιστημονική καταγραφή.

Τι λέει λοιπόν αυτή η περιβόητη έκθεση; Τα φανερά της σημεία είναι εκείνα που θα περίμενε κανείς: Αρκετά εύσημα για την κυβέρνηση γενικά και το υπουργείο οικονομικών συγκεκριμένα, προειδοποίηση για το μεγάλο πρόβλημα που βεβαίως είναι τα έσοδα (όχι τόσο πολύ η φετινή υστέρηση των €1.5 δις για φέτος, αλλά μελλοντικά), και παροτρύνσεις που εστιάζονται στην αποτελεσματικότητα των εφοριών και τις δαπάνες που δεν έχει τιθασεύσει ακόμα το υπουργείο οικονομικών (π.χ. νοσοκομεία και τοπική αυτοδιοίκηση). Το βασικό όμως συμπέρασμα της έκθεσης είναι Σιβυλλικό: "Το φιλόδοξο πρόγραμμα δημοσιονομικής λιτότητας παραμένει στις ράγες όμως η πίεση σε κάποια σημεία του είναι εμφανής."

Ποια είναι η πηγή αυτής της πίεσης που μπορεί να οδηγήσει το Μνημόνιο σε εκτροχιασμό; Η έκθεση δεν το λέει καθαρά αλλά το αφήνει να εννοηθεί: Η ανεξέλεγκτη ύφεση. Η κατακόρυφη πτώση της συνολικής ζήτησης, η οποία παρεμπιπτόντως γελοιοποιεί όλες τις προβλέψεις για τα επόμενα στάδια του προγράμματος "σωτηρίας" του ελληνικού δημοσίου. (*) Να πως το θέτει, εύσχημα, η έκθεση του ΔΝΤ: Πρώτα αναφέρει και κατόπιν απορρίπτει την εκτίμηση της ελληνικής κυβέρνησης πως η συνολική ζήτηση θα υποστηριχθεί από την παραοικονομία και από την ενεργοποίηση "κρυφών φλεβών πλούτου". Το ΔΝΤ διαφωνεί με αυτή την εκτίμηση προτάσσοντας κακά μαντάτα για την μεγέθυνση της ζήτησης λόγω, όπως αναφέρει,: "(α) χαμηλής ανταγωνιστικότητας και (β) διεθνούς περιβάλλοντος".


Σωστά τα λέει το ΔΝΤ στην έκθεσή του. Όμως δεν λέει όλη την αλήθεια, ιδίως όσον αφορά τον δικό του ρόλο. Και, ακόμα χειρότερα, τον ρόλο της Ευρωζώνης που (δεν πρέπει να ξεχνάμε) μας επέβαλε επιτόκια διπλάσια από εκείνα του ΔΝΤ για το μεγαλύτερο μέρος των δανείων που λαμβάνουμε στο πλαίσιο του Μνημονίου από την τρόικα. Πράγματι είναι καταπληκτικό ότι η έκθεση του ΔΝΤ είναι γραμμένη λες και η επιταχυνόμενη ύφεση είναι πλήρως ανεξάρτητη από τις πολιτικές του Μνημονίου. Λες και οι μειώσεις συντάξεων δεν έχουν κανέναν αντίκτυπο στην συνολική ζήτηση. Λες και οι πιθανότητες να καταφέρουμε να τιθασεύσουμε το δημόσιο χρέος δεν επηρεάζονται ούτε από τα επιτόκια που μας επέβαλε η ευρωζώνη, ούτε από τις περικοπές στην συνολική ζήτηση, ούτε και από τις εξελίξεις στον πονεμένο κόσμο της ανεργίας.

Καλά, θα αναρωτηθείτε, δεν τα γνωρίζουν αυτά οι κύριοι και οι κυρίες του ΔΝΤ; Μόνο εμείς οι "έξυπνοι" τα βλέπουμε; Και βέβαια τα γνωρίζουν. Πως το ξέρω; Μα το λένε οι ίδιοι. Μόνο που το λένε σε άλλη έκθεση και όχι στην έκθεση για την χώρα μας. Πιο συγκεκριμένα, αυτές τις ημέρες το ΔΝΤ ταμείο εξέδωσε και μια άλλη έκθεση (από κοινού με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας) με τίτλο: Οι Προκλήσεις της Μεγέθυνσης, της Απασχόλησης και της Κοινωνικής Συνοχής. Ξεκινώ με ένα απόσπασμα αυτής της "άλλης" έκθεσης:


"Καλές δουλειές, ποιοτικές δουλειές, αξιοπρεπείς δουλειές βρίσκονται στο κέντρο της ζωής των ανθρώπων. Η εργασία είναι κάτι πολύ παραπάνω από ένα κόστος παραγωγής. Αυτό το απλό όραμα για την ελπίδα μιας καλής θέσης εργασίας βρίσκεται στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης των πολιτών. Όμως οι οικονομικές πολιτικές δεν αποδίδουν σε αυτόν τον τομέα."


Το προσέξατε; Οι οικονομικές πολιτικές δεν αποδίδουν σε αυτόν τον τομέα. Τι εννοεί ο συγγραφέας; Εννοεί ότι οικονομικές πολιτικές σαν εκείνες που επιβάλει το Μνημόνιο ΔΝΤ-ΕΕ στην Ελλάδα δεν πρόκειται να βοηθήσουν στην δημιουργία σοβαρών θέσεων εργασίας. Κι αν δεν τις δημιουργήσουν, συμπληρώνω εγώ, δεν υπάρχει πιθανότητα το ελληνικό δημόσιο να μπορέσει τα επόμενα πέντε, έξι, επτά χρόνια να ορθοποδήσει καθώς, όσο και να σφίξουν την φοροεισπρακτική μέγγενη, δεν θα προκύψουν τα εισοδήματα για να συνεισφέρουν (σε βάθος χρόνου) στους φόρους που θα χρειαστεί η αποπληρωμή των υπαρχόντων και των νέων δανείων (με το τοκογλυφικό επιτόκιο που μας επέβαλε η Ευρωζώνη, δηλαδή η κα Μέρκελ).


Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Δεν θα σας απαντήσω εγώ. Ας δούμε πως απάντησε ο ίδιος ο υπουργός οικονομικών όταν προχθές ρωτήθηκε από που θα βρει τους πόρους για να αποπληρώσει τα παλαιά και νέα δάνεια στο τέλος της τριετίας του μηχανισμού στήριξης, και αφού σταματήσει η δανειοδότηση από την τρόικα. Είπε ο κ. Παπακωνσταντίνου: "Οι αποπληρωμές θα γίνουν από τα πρωτογενή πλεονάσματα τα οποία θα προκύψουν σε συνδυασμό με την μεγέθυνση της οικονομίας" (δηλαδή, διευκρινίζω, από την μεγέθυνση της συνολικής ζήτησης). Σε αυτή την άποψη η "άλλη" έκθεση προσθέτει τα εξής: "Η μοναδικά καλή θεραπεία για την ανεργία είναι η ανάκαμψη της συνολικής ζήτησης." Σωστά. Έλα όμως που στην έκθεσή του για την Ελλάδα το ΔΝΤ λέει καθαρά ότι αυτή η ανάκαμψη, στο πλαίσιο του Μνημονίου, δεν φαίνεται να έρχεται λόγω (βλ. παραπάνω) (α) της χαμηλής ανταγωνιστικότητας και (β) του διεθνούς περιβάλλοντος; Τι εννοούν; Εννοούν ότι οι προβλέψεις τους του Μαΐου για το διεθνές περιβάλλον έχουν ήδη ανατραπεί. Ότι εκεί που περίμεναν ρυθμό ανάπτυξης στις ΗΠΑ 4,5%, μας προέκυψε ένα ατροφικό 1,4%. Εκεί που περίμεναν σημαντική μείωση της ανεργίας στην Ευρώπη, η ήπειρός μας έχει μετατραπεί, στα λόγια της σημερινής Independent, σε ένα απέραντο χωράφι ανεργίας.

Το συμπέρασμα είναι απλό: Μια προσεκτική ανάγνωση των κειμένων του ίδιου του ΔΝΤ (και όχι μόνο εκείνων με τα οποία αγιάζουν τα γένια τους για το δικό μας Μνημόνιο) οδηγεί στο ασφαλές συμπέρασμα ότι τα πλάνα τους για την Ελλάδα, οι όλοι σχεδιασμοί του Μνημονίου, έχουν ήδη ανατραπεί. Αυτό που δεν τολμούν να αναφέρουν, ούτε καν να αφήσουν να εννοηθεί, είναι ότι η αποτυχία της Ευρώπης να ξεφύγει από τα δόντια της Κρίσης οφείλεται στην ανόητη επιβολή περιοριστικών πολιτικών εν μέσω Κρίσης. Το δικό μας Μνημόνιο μας επιβλήθηκε μόνο και μόνο για να περάσουν αυτές οι πολιτικές στην υπόλοιπη Ευρώπη. Τελικά, όπως έχω ξαναπεί, οι ισχυροί μας επέβαλαν μια "τιμωρία" που έβλαψε και τις δικές τους χώρες (όχι όμως και τους ίδιους). Το μεγαλύτερο δώρο που θα μπορούσαμε να έχουμε κάνει στους βόρειους εταίρους μας θα ήταν να έχουμε αντισταθεί σε αυτή τους της πολιτική. Θα έπρεπε να τους είχαμε προστατεύσει αρνούμενοι να γίνουμε εμείς το εργαστήρι στο οποίο παρασκευάζεται αυτή η πολιτική. Η αποτυχία αυτής της πολιτικής θα φανεί εδώ, στον τόπο που ξεκίνησε η εφαρμογή της. Ο κίνδυνος είναι ότι οι πνευματικοί της γονείς θα το παραδεχθούν μόνο όταν είναι αργά (όπως ο Alan Greenspan παραδέχθηκε τα λάθη μετά την καταστροφή του 2008).


Ατενίζοντας στην μετά το 2012 εποχή, προβλέπω το εξής: Η δανειοδότηση του ελληνικού δημοσίου από την τρόικα θα συνεχισθεί (με ειδεχθείς όρους) για αρκετά χρόνια μετά την επίσημη λήξη του Μνημονίου. Στάση πληρωμών εκ μέρους της Ελλάδας δεν θα αφήσουν να γίνει επειδή, δεδομένης της επένδυσης της τρόικας στον Μνημόνιό μας, κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με πλήρη κατάρρευση της εμπιστοσύνης των διεθνών αγορών στο ΔΝΤ και στην ΕΕ. Στο μεταξύ η ΕΕ θα αναγκαστεί να αναδιαρθρώσει όλο το χρέος των ελλειμματικών μελών - κρατών της ευρωζώνης - κατ΄αρχάς σιωπηλά, αργότερα συντεταγμένα (μετά από συμφωνία με τις βασικές ευρωπαϊκές τράπεζες (τις λεγόμενες και ζόμπι-τράπεζες) και την ΕΚΤ - περίπου όπως είχα γράψει παλαιότερα). Δυστυχώς, το κόστος αυτής της σιωπηλής, αργόσυρτης αναδιάρθρωσης θα είναι μία χαμένη δεκαετία για όλη την Ευρώπη. Μια αδικοχαμένη δεκαετία.


Επιστρέφοντας στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης και τον λόγο του πρωθυπουργού, τρία σχόλια:


(Α) Πράγματι, η κυβέρνηση του κ. Παπανδρέου πέτυχε να αποφευχθεί η επίσημη, μονόπλευρη αναδιάρθρωση του ελληνικού δημοσίου χρέους, πείθοντας την ΕΕ να δρομολογήσει μια διαδικασία αρχικά χρηματοδότησης και κατόπιν αναδιάρθρωσης του χρέους όλων των ελλειμματικών κρατών.

(Β) Η επιτυχία αυτή, όμως, κόστισε στην Ευρώπη και στην Ελλάδα μια χαμένη γενιά ανέργων - μια κοινωνική και οικονομική καταστροφή που μπορούσε να έχει αποφευχθεί.

(Γ) Ο πρωθυπουργός είπε στην Θεσσαλονίκη ότι τον Μάιο αντιμετωπίσαμε το δίλημμα μεταξύ του Μνημονίου και της πτώχευσης. Όχι ακριβώς. Το δίλημμα ήταν μεταξύ ενός κάποιου Μνημονίου και της πτώχευσης. Η κυβέρνηση είχε και την διαπραγματευτική ισχύ αλλά και την υποχρέωση να διαπραγματευτεί ένα Μνημόνιο καλύτερο όχι μόνο για εμάς αλλά για την Ευρώπη ολόκληρη. Βέβαια κάτι τέτοιο απαιτούσε από τους διαπραγματευτές μας να... διαπραγματευτούν χωρίς να αρνούνται να διανοηθούν την περίπτωση να αρθρώσουν ένα βροντερό "όχι" σε προτάσεις ανορθολογικές και βαθειά αντι-Ευρωπαϊκές. Αν μη τι άλλο, είχαν υποχρέωση να προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν τις διαφωνίες μεταξύ ΔΝΤ και ΕΕ. Κάτι που δεν έκαναν.


Θα μου πείτε: Όλα αυτά ανήκουν πλέον στην ιστορία. Τώρα τι κάνουμε; Σωστά. Αλλά αν δεν κατανοήσουμε ότι τα λάθη του Μαΐου, είμαστε καταδικασμένοι στην πορεία που χάραξαν εκείνα τα λάθη. Μια καλή, νέα αρχή είναι να διαβάζουμε προσεκτικά όλα τα κείμενα του ΔΝΤ, να αρθρώνουμε πειστικό λόγο χρησιμοποιώντας τα δικά τους στοιχεία και επιχειρήματα, και να ζητάμε το αυτονόητο: Μια ουσιαστική επικαιροποίηση του Μνημονίου, η οποία, φυσιολογικά, απαιτεί και μία αναδιαπραγμάτευση. Μια αναδιαπραγμάτευση που όμως πρέπει να συμπεριλάβει όχι μόνο την ελληνική κυβέρνηση από την μία και την τρόικα από την άλλη αλλά και τις υπόλοιπες ελλειμματικές χώρες (ιδίως την Πορτογαλία, την Ιρλανδία και την Ισπανία) καθώς και τις μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες (οι οποίες με αγωνία προσπαθούν να ξεφορτωθούν τα ομόλογα όλων μας).


(*) Κακά τα ψέματα: Σε μια οικονομία σε κατάσταση ελεύθερης πτώσης (με τεράστια μείωση της βιομηχανικής παραγωγής και της οικοδομικής δραστηριότητας, επιτάχυνση των απολύσεων, πτώση μισθών, αύξηση της φτώχειας), οι μακροοικονομικές προβλέψεις για τα επόμενα χρόνια είναι αδύνατες. Όλα αυτά τα νούμερα που βλέπουμε, π.χ. πρόβλεψη -2,5% αύξηση του ΑΕΠ για το 2011 και +1,5% για το 2012, δεν είναι τίποτα άλλο παρά εικασίες μηδενικής αξίας.