»Kαθολικη κριση εμπιστοσυνης

Tου Πασχου Μανδραβελη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ξέρουμε ότι οι Ελληνες δεν εμπιστεύονται τους πολιτικούς. Το πιστοποίησε και η έρευνα της Public Issue για την «Καθημερινή» (13.6.2010): το 94% των πολιτών θεωρεί όλους, πολλούς ή αρκετούς πολιτικούς διεφθαρμένους. Αλλά παράλληλα δεν εμπιστευόμαστε τους γιατρούς (82%), τους επιχειρηματίες (82%), τους δημοσιογράφους (80%), τους.. δικηγόρους (79%), τους δημοσίους υπαλλήλους (78%), τους συνδικαλιστές (76%), τους ιερωμένους (67%), τους δικαστές (64%), τους αστυνομικούς (55%). Ευτυχώς δηλαδή που δεν ρώτησαν για υδραυλικούς και τα μαστόρια γενικώς. Διότι ως γνωστόν, «αν δεν έχεις χτίσεις σπίτι...».

Tο πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό, απλώς εδώ έχει φτάσει στο αποκορύφωμα. Η κρίση εμπιστοσύνης δεν αφορά πλέον μόνο πρόσωπα ή ομάδες ανθρώπων. Αφορά και την καθημερινότητά μας. Για να υπάρχει εμπιστοσύνη, προϋποθέτει να υπάρχουν κανονικότητες οι οποίες δυστυχώς είναι άγνωστες στη χώρα. Δεν είμαστε πλέον σίγουροι ότι μπορούμε να οδηγούμε στους μονόδρομους ανέμελοι. Πάντα κάποια μοτοσικλέτα θα πηγαίνει αντίθετα στο ρεύμα. Για τους ίδιους λόγους πρέπει να είμαστε ιδιαιτέρως προσεκτικοί όταν περνάμε τις διασταυρώσεις με πράσινο. Είναι σίγουρο ότι όλοι δεν θα εξαντλήσουν απλώς το κίτρινο φανάρι, αλλά θα κλέψουν και λίγο από το κόκκινο.

Δεν νιώθουμε ασφαλείς στις συναλλαγές ούτε καν με τον περιπτερά, πόσω μάλλον με τον έφορο. Eίμαστε σίγουροι ότι κάθε επαφή με το Δημόσιο πρέπει να έχει μπαχτσίσι. Ξεκινάμε με δεδομένο ότι κάθε «πάρε-δώσε» θα εμπεριέχει το αθέμιτο και η μόνη μας έγνοια είναι ποιος θα προλάβει να ρίξει τον άλλο. Ακόμη και η ίδια η εκφορά του λόγου μαρτυρεί το βαθύ έλλειμμα εμπιστοσύνης στις συναλλαγές. Για να είσαι σίγουρος, πρώτα πάρε και μετά δώσε. Σε χώρες με υψηλότερο βαθμό εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών τους, όπως οι αγγλοσαξονικές, ισχύει το «give and take».

O παρεξηγημένος στην Eλλάδα κοινωνικός φιλόσοφος Φράνσις Φουκουγιάμα το έχει γράψει εδώ και καιρό: Για να ανθήσουν οι οικονομίες απαιτείται να δένονται οι άνθρωποι με κάτι περισσότερο από νόμους. Xρειάζονται κοινωνικές αρετές, όπως η ευγένεια και η εμπιστοσύνη: «H ικανότητα να υπακούμε στην κοινοτική αρχή είναι το κλειδί της επιτυχίας για μια οικονομία». Οταν δεν υπάρχουν αυτές οι αρετές, η ελληνοποιημένη «μπέσα», τότε αυξάνεται κατ’ αρχήν η γραφειοκρατία και κατά δεύτερον το κόστος συναλλαγής. Παραδείγματος χάριν: αν για να κάνει ένας υδραυλικός σωστά τη δουλειά του απαιτείται άλλο ένα μεροκάματο εκείνου που πρέπει να τον επιβλέπει, τότε η παραγωγικότητα πέφτει στο μισό και η εθνική οικονομία χάνει χιλιάδες εργατοώρες καθημερινά. Ετσι λοιπόν το έλλειμμα εμπιστοσύνης μετατρέπεται σε αιμορραγία της παραγωγικής οικονομίας.

H κατάσταση αυτή δεν λύνεται μόνο με νόμους, αν και η εφαρμογή τους θα βοηθούσε σημαντικά. Bασικότερο είναι να υπάρξει μηδενική ανοχή της κοινωνίας στην παρανομία. Οσο επικρατούν οι λογικές «τι να κάνει ένας πολιτικός που έχει τόσα έξοδα στις προεκλογικές του εκστρατείες» ή «πώς να τα βγάλει πέρα ένα μικρό μαγαζάκι αν κόβει αποδείξεις» ή «πώς να ζήσει ένας καθηγητής αν δεν κάνει ιδιαίτερα», τότε ανοίγουν οι κερκόπορτες της κοινωνικής νομιμοποίησης των πάντων. Tην οποία τελικά αφανώς πληρώνουμε όλοι μας...