»Οι καπνιστες και οι φοροι: σχεση απο τα παλια

του Δημήτρη Καμπουράκη protagon.gr

Από τον Τρικούπη, στη Φρειδερίκη και τον Παπακωνσταντίνου.

Μόνο εφέτος ανακοινώθηκε δύο φορές η αύξηση της φορολογίας στα τσιγάρα. Αχ αυτοί οι ταλαίπωροι καπνιστές… δεν φτάνει που καταστρέφουν τα πνευμόνια τους, υπονομεύουν τη στύση τους ή την ύγρανση του κόλπου τους… ήταν διαχρονικά και οι μόνιμοι κουβαλητές των ανοικοκύρευτων κρατικών ταμείων.


Στην Ελλάδα ως το 1883, οι καπνοπαραγωγοί αγρότες πουλούσαν την παραγωγή στους χονδρεμπόρους και ο καπνός έφθανε χωρίς καμία επεξεργασία στον τελικό καταναλωτή. Τα καπνομάγαζα ήταν.. εφοδιασμένα με ειδικά χαβάνια, μέσα στα οποία οι μαγαζάτορες έριχναν όση ποσότητα φύλλων καπνού ήθελε ο πελάτης, τα έκοβαν μπροστά του και τού τα πουλούσαν χύμα μαζί με το αντίστοιχο τσιγαρόχαρτο. Το κράτος φορολογούσε τη στρεμματική παραγωγή στους αγρότες και ο φόρος συνυπολογιζόταν στο κόστος παραγωγής του προϊόντος.


Την αποφράδα χρονιά 1883, με κυβέρνηση Χαριλάου Τρικούπη, ο υπουργός οικονομικών Παύλος Καλλιγάς συλλαμβάνει την ιδέα να φορολογήσει μαζί με την παραγωγή και την κατανάλωση του καπνού. Σε ομιλία του στη Βουλή για τον προϋπολογισμό του 1884, ο πολιτικός αυτός πρόγονος του κ. Παπακωνσταντίνου, χρησιμοποίησε ένα επιχείρημα που από τότε αποτελεί μόνιμη καραμέλα στο στόμα όλων των υπουργών οικονομικών: «Με κίνδυνον της δημοτικότητος μας, προτείνομεν μικρόν αλλά απαραίτητον φόρον, εις αντικείμενα ουχί πρώτης ανάγκης αλλά προαιρετικής φύσεως».


Με τον «μικρόν αλλά απαραίτητον» αυτό φόρο, η τιμή του καπνού εκτοξεύτηκε στα ύψη. Το κράτος επέβαλε το ζύγισμα της παραγωγής πριν αυτή διατεθεί στους χονδρεμπόρους για να αποφευχθεί το λαθρεμπόριο και απαγόρευσε την πώληση χύμα καπνού στους καταναλωτές. Το προϊόν επιτρεπόταν να πουληθεί μόνο πακεταρισμένο, ώστε να διασφαλίζεται η ύπαρξη της γνωστής φορολογικής ταινίας τού υπουργείου οικονομικών που υπάρχει στις συσκευασίες ως σήμερα.

Αποτέλεσμα; Ενώ τα δέκα δράμια χύμα καπνού πουλιόντουσαν πέντε λεπτά της δραχμής, η ίδια ακριβώς ποσότητα πακεταρισμένου πέταξε αυτομάτως στα εικοσιπέντε λεπτά. Η τιμή δηλαδή, με την προσθήκη του φόρου πενταπλασιάστηκε (!) μέσα σε μια νύχτα. Ο Καλλιγάς έτριβε τα χέρια του, αφού τα κρατικά καπνικά έσοδα, από τριακόσιες χιλιάδες δραχμές το 1883 εκτοξεύτηκαν στα πέντε εκατομμύρια στον προϋπολογισμό του 1884.


Όπως ήταν αναμενόμενο, έγινε της κακομοίρας από αντιδράσεις. Οι αγρότες άρχισαν να καλλιεργούν λαθραία καπνό στα βουνά, να τον πουλάνε στους χονδρεμπόρους νύχτα χωρίς να τον δηλώνουν, ενώ στα καπνοπωλεία μπήκαν χαβάνια πίσω από παραβάν ή σε υπόγεια όπου έκοβαν παρανόμως χύμα καπνό και τον διέθεταν σε «μιλημένους» πελάτες. Το κράτος αντέδρασε υποχρεώνοντας τους κοινοτάρχες να καταδίδουν τους ατίθασους συγχωριανούς τους, στήνοντας μπλόκα τής χωροφυλακής σε αγροτικούς δρόμους και πραγματοποιώντας εφόδους τού ΣΔΟΕ της εποχής σε καπνοπωλεία. Δημιουργήθηκε μάλιστα και πολιτικό κόμμα «διαμαρτυρομένων καπνιστών» με αρχηγό κάποιον Ανδρέα Γαζή, ιδιοκτήτη του μεγαλύτερου καπνοπωλείου της Αθήνας στην οδό Ερμού. Ο κλεφτοπόλεμος αυτός κράτησε μερικά χρόνια, αλλά τελικά η πώληση πακεταρισμένου καπνού επικράτησε, μαζί με τη λογική ότι οι καπνιστές ήταν ο τροφοδότης λογαριασμός των μονίμως ελλειμματικών προϋπολογισμών.



Στην αρχική πρωτόγονη συσκευασία που επιβλήθηκε, ο καπνός ήταν επίσης χύμα και ο καταναλωτής έφτιαχνε τα τσιγάρα μόνος του. Το 1885 εμφανίστηκαν για πρώτη φορά τα στριμμένα έτοιμα τσιγάρα, συσκευασμένα κι αυτά. Συνοδεύτηκαν από νέα έκρηξη της τιμής. Τσιγάρα που αντιστοιχούσαν σε δέκα δράμια καπνού πουλιόντουσαν πια πενήντα λεπτά της δραχμής, δηλαδή μέσα σε δύο χρόνια η τιμή των προϊόντων καπνού δεκαπλασιάστηκε (!). Η νέα αύξηση δικαιολογήθηκε από το γεγονός ότι τα τσιγάρα ήταν όλα χειροποίητα. Χιλιάδες εργάτριες καθισμένες στη σειρά, τα έστριβαν ένα-ένα και τα τοποθετούσαν σε κουτιά, γεγονός που ανέβαζε –υποτίθεται- πολύ το εργατικό κόστος. Το 1918 όμως ήρθε στην Ελλάδα η πρώτη μηχανή μαζικής παρασκευής τσιγάρων, οπότε απολύθηκαν όλες αυτές οι εργάτριες. Το κόστος παραγωγής έπεσε μεν στο ένα πέμπτο, όμως η τιμή του κουτιού στη λιανική διπλασιάστηκε πάλι σε σχέση με τα χειροποίητα. Οι καπνοβιομήχανοι είπαν ότι το νέο προϊόν ήταν καλύτερο από το παλιό άρα ακριβότερο, ενώ το κράτος επέβαλε ξανά καινούριο φόρο διότι επρόκειτο πλέον για βιομηχανικό και όχι για αγροτικό προϊόν, άρα έμπαινε σε άλλο φορολογικό καθεστώς.


Το καλαμπούρι αυτό συνεχίζεται ως σήμερα. Απλώς τα τελευταία χρόνια προστέθηκε και το επιχείρημα της προστασίας της υγείας του καπνιστή, που παλιότερα δεν υφίστατο. Στα 130 φορομπηχτικά χρόνια που ακολούθησαν την πρώτη πακεταρισμένη συσκευασία καπνού, μόνο μία προσωπικότητα κατάφερε να ξεχωρίσει δείχνοντας λίγη φαντασία στο τρόπο που κατάκλεψε τους καπνιστές.
Ήταν η διαβόητη βασίλισσα Φρειδερίκη, που την δεκαετία του ’50 αποφάσισε να χρηματοδοτήσει από τα τσιγάρα την περίφημη «φιλανθρωπική» της δράση για τα ορφανά του εμφυλίου. Αν και ψυχρή και ανελέητη Γερμανίδα, έδειξε μεγαλύτερη δημιουργικότητα από τους βαλκάνιους Έλληνες υπουργούς οικονομικών. Αντί να αυξήσει την τιμή του πακέτου, γεγονός που δημιουργούσε δυσαρέσκειες, την κράτησε σταθερή μειώνοντας το περιεχόμενο του. Από 22 τσιγάρα, το πακέτο είχε πια μόνο 19. Η Φρειδερίκη βούτηξε τη διαφορά των τριών τσιγάρων ανά πακέτο, για να χρηματοδοτήσει μια πελώρια προπαγάνδα που την διαφήμιζε σαν «την πιο φιλεύσπλαχνη βασίλισσα της νεότερης ιστορία μας». Στην πλάτη των καπνιστών κι αυτή, απλώς δεν της έκατσε. Και βέβαια, όταν έκλεισαν τα Φρειδερίκεια οικοτροφεία, τα τσιγαράκια που συνέχιζαν να πληρώνονται δεν επέστρεψαν στο πακέτο. Πήγαν κι αυτά στα κρατικά ταμεία…


Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι επίσης η ιστορία τής εκτόξευσης μεταπολεμικά τής τιμής του προϊόντος παγκοσμίως (και στην Ελλάδα βέβαια) με την προσθήκη στα τσιγάρα των διαφόρων φίλτρων. Οι καπνοβιομηχανίες και οι κυβερνήσεις, αφού άφησαν όλο τον πλανήτη να εθιστεί στο θανατηφόρο τσιγάρο, πλάσαραν τα φίλτρα που οδήγησαν σε νέα «δικαιολογημένη» αύξηση της τιμής του βασικού προϊόντος και συνακόλουθα των φόρων που είχαν επιβληθεί ποσοστιαία πάνω στη βασική τιμή. Θησαύρισαν πάλι βιομήχανοι και κρατικά ταμεία στο όνομα της προστασίας των καπνιστών, παραλείποντας να δημοσιοποιήσουν μια μικρή λεπτομέρεια. Τα φίλτρα οδήγησαν σε μείωση των καρκίνων του πνεύμονα, αλλά σε ραγδαία αύξηση των καρδιαγγειακών παθήσεων, με αποτέλεσμα οι συνολικοί θάνατοι απ’ το τσιγάρο να παραμένουν στα ίδια επίπεδα. Αλλά με διπλάσια -πάλι- την τιμή του…