»Γνωμη

Η αριστερή λιτότητα
Του ΠΑΥΛΟΥ ΤΣΙΜΑ ΝΕΑ

Κάθε φορά που η δημοσιονομική κρίση μάς χτυπά την πόρτα (μια φορά ανά δεκαετία) και κάποια κυβέρνηση (που κατά σύμπτωση και το ΄85 και το ΄94 και τώρα ήταν κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ) εξαγγέλλει μια πολιτική δημοσιονομικής προσαρμογής, το ίδιο ερώτημα ανακύπτει: έχει πολιτικό ή ιδεολογικό πρόσημο η λιτότητα; Υπάρχει αριστερή ή δεξιά λιτότητα;
Όχι απαντούν όσοι πιστεύουν ότι κάθε εκδοχή λιτότητας είναι εξ ορισμού αντιλαϊκή, ταξική και νεοφιλελεύθερη. Όχι απαντούν επίσης όσοι πιστεύουν ότι δεν υπάρχει καλή και κακή λιτότητα, υπάρχει απλώς ένας μονόδρομος που ορίζεται από τον οικονομικό ρεαλισμό, τον οποίο ακολουθούν οι γενναίοι, που αδιαφορούν για το «πολιτικό κόστος» και απορρίπτουν μόνον οι πονηροί «λαϊκιστές».
Μπορεί και να ΄χουν δίκιο. Αλλά ας το... ξανασκεφτούμε.
Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, ότι όχι μακριά από εδώ (στην Ιταλία) όχι πολλά χρόνια πριν (στα τέλη της δεκαετίας του ΄70), σε ένα περιβάλλον κρίσης όχι εντελώς ανόμοιο με αυτό που σήμερα αντιμετωπίζουμε (μεγάλα ελλείμματα, μεγάλο δημόσιο χρέος, υψηλή ανεργία) ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, ο ηγέτης του Κ.Κ. Ιταλίας υποστήριζε ότι η λιτότητα μπορεί και να είναι μια αυθεντικά αριστερή πολιτική!
Για λόγους πρώτα απ΄ όλα φιλοσοφικούς και στρατηγικούς: επειδή- όπως προφητικά έλεγε- «είναι αυταπάτη να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να διαιωνίζεται ένα μοντέλο ανάπτυξης στηριγμένο στην τεχνητή μεγέθυνση της ιδιωτικής κατανάλωσης, που αποτελεί πηγή σπατάλης, παρασιτισμού, εξάντλησης φυσικών πόρων και οικονομικών καταστροφών».
Κι έπειτα, για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης. Επειδή η σπατάλη του δημόσιου χρήματος, η φοροδιαφυγή, η μαύρη εργασία, η διαφθορά, που δυνάστευαν την Ιταλία τότε (και την Ελλάδα σήμερα) είναι ο αληθινός εχθρός των συμφερόντων των εργαζομένων. Εκτρέπουν πόρους από μια κοινωνική πολιτική υπέρ των αδυνάτων προς μια πελατειακή πολιτική υπέρ των υποτελών του συστήματος. Και πραγματώνουν μια αρνητική αναδιανομή εισοδήματος εις βάρος της μισθωτής εργασίας και της δημιουργικής επιχειρηματικότητας και υπέρ παρασιτικών, πελατειακών, ενίοτε καθαρά μαφιόζικων συμφερόντων.
Κάπως έτσι, το 1977, ο Μπερλινγκουέρ είπε στους εργαζομένους «σφίξτε το ζωνάρι». Υποστήριξε ότι σε συνθήκες κρίσης, η λιτότητα είναι προς το συμφέρον των εργαζομένων. Έφθασε μάλιστα να δώσει ψήφο ανοχής στην κυβέρνηση Αντρεότι, η οποία εφάρμοζε την περίφημη «stangata»- φαρμακερά μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης- ξεσηκώνοντας μεγάλη εσωκομματική και κοινωνική αναταραχή.
Στις κριτικές που του ασκήθηκαν απαντούσε ότι η Αριστερά οφείλει να υποστηρίζει μια πολιτική λιτότητας, υπό δύο προϋποθέσεις: Ότι πρώτον, κατανέμει δίκαια τα κοινωνικά βάρη, προσφέροντας δίχτυ προστασίας στους αδυνάτους. Κι ότι, δεύτερο και σπουδαιότερο, συνοδεύεται και ενεργοποιεί ένα πλέγμα δημοκρατικών, κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, έτσι ώστε οι θυσίες τις οποίες οι εργαζόμενοι αποδέχονται να μην οδηγούν σε μια επιστροφή στο παρελθόν, στο προ κρίσης στάτους κβο, αλλά σε ένα ριζικά νέο, δικαιότερο και υγιέστερο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον.
Για τις ειδικές συνθήκες της Ιταλίας της δεκαετίας του ΄70 συζητείται ακόμη, συχνά με πάθος, αν η πολιτική Μπερλινγκουέρ ήταν σωστή ή λάθος πολιτική. Για την Ελλάδα του 2010, όμως, η «austerity di sinistra», η «αριστερή λιτότητα» του μεγάλου αυτού διανοητή και πολιτικού προσφέρει ένα κίνητρο κι ένα πλαίσιο ώστε να σκεφτούμε ξανά κάτω από ποιες προϋποθέσεις θα ήταν επιτρεπτό ή επιβεβλημένο να υποστηριχθεί, με μέτρο την κοινωνική δικαιοσύνη, την (ήδη βαρύτατα τρωθείσα) εθνική αξιοπρέπεια και την πρόοδο, ένα πρόγραμμα λιτότητας.
Και η απάντηση θα μπορούσε να είναι η ίδια με εκείνη που έδωσε τότε ο Μπερλινγκουέρ: υπό την προϋπόθεση, πρώτον, ότι το πρόγραμμα αυτό κατανέμει δίκαια τα βάρη. Και, κυρίως, υπό την προϋπόθεση ότι δεν μπαλώνει απλώς, προσωρινά, τις δημοσιονομικές ανισορροπίες, με αφαίμαξη, μισθοδοτική και φορολογική των μεσαίων στρωμάτων και των μισθωτών αφήνοντας άθικτους τους μηχανισμούς της δημόσιας σπατάλης, της διαφθοράς, της φοροδιαφυγής και της πελατειακής πολιτικής που αποτελούν, στις ελληνικές συνθήκες, έναν κεντρικό μοχλό αρνητικής αναδιανομής εισοδήματος και παραγωγής κοινωνικής ανισότητας και αδικίας. Αλλά ότι βάζει βαθιά το νυστέρι και επιδιώκει να τους ξεριζώσει.