»Θα βουλιαξουμε στην ηττα;

Tου Νικου Γ. Ξυδακη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Η χρεοκοπία είχε επέλθει προ πολλού· πριν από τις υποβαθμίσεις των οίκων αξιολόγησης και το bullying αγορών και Financial Times. H χρεοκοπία είχε πλήξει τον δημόσιο βίο εν συνόλω, η Ελλάδα είχε χρεοκοπήσει πολιτικά και ηθικά, πολιτιστικά· απλώς δεν τη βλέπαμε, θαμμένη καθώς ήταν κάτω από βουνά υποκρισίας, ανομίας και χλιδοσπατάλης, με δανεικό και μαύρο χρήμα.

Τώρα πληρώνουμε τον μικρομεγαλισμό του ολυμπιακού 2004, τα παχιά λόγια για την ισχυρή Ελλάδα. Τώρα φαίνεται πολλαπλάσια η καμένη και γυμνή Ελλάδα του 2007, η απροστάτευτη από τους ίδιους τους ανθρώπους της· η Ελλάδα των σκανδάλων και της ατιμωρησίας, της «νομιμοφανούς» ηθικής των βουλευτών, των... offshore και των Kαγιέν· των επίορκων δημόσιων λειτουργών και της διαβουκολευμένης μάζας. Πληρώνουμε αυτό που ήμασταν: Αφρονες και υβριστικοί.

Θα μείνουμε ίδιοι; Η χρεοκοπία δεν μας το επιτρέπει· η κατάσταση δεν μαζεύεται με μερεμέτια. Η πιο πικρή ώρα μπορεί να είναι η ευκαιρία για έναν σωτήριο μετασχηματισμό, για έναρξη μιας νέας ιστορικής περιόδου. Οχι μόνο για έξοδο από την κρίση και ανάκαμψη, όχι μόνο αυτό, παρότι είναι αναγκαίο και πρώτο. Αλλά για βαθύ, ουσιαστικό μετασχηματισμό, για ανακαίνιση, για επανίδρυση της δημοκρατικής πολιτείας και του δημόσιου βίου.

Είπαμε: η χρεοκοπία δεν είναι μόνο οικονομική, έχει προηγηθεί η πολιτική και ηθική χρεοκοπία, δηλαδή η αποσάθρωση των θεμελίων. Σε αυτόν τον σωρό ερειπίων δεν μπορούμε να χτίσουμε το μέλλον, ακόμη κι αν βρούμε δανεικά από τις αγορές της Ασίας, ακόμη κι αν ξεπουλήσουμε δημόσιες γαίες, ακίνητα, επιχειρήσεις, μνημεία. Πάλι σαθρό θα είναι το οικοδόμημα.

Πιστεύω ότι υπάρχουν οι πνευματικές δυνάμεις στον ευρύτερο ελληνισμό, ότι υπάρχουν αποθέματα ζωτικότητος στο ανθρώπινο δυναμικό πάσης προελεύσεως εντός του ελλαδικού χώρου, γι’ αυτόν τον ιστορικό μετασχηματισμό. Ποτέ άλλοτε δεν υπήρχαν τόσο πολλές δυνάμεις, τόση ευφυΐα, τόση γνώση. Δυστυχώς, έως τώρα, οι δυνάμεις αυτές είναι διάσπαρτες, χωρίς σχέδιο και συνοχή, ασυντόνιστες, απογοητευμένες, ακόμη και αντιμαχόμενες και αλληλοεξουδετερούμενες. Τις τελευταίες δύο περίπου δεκαετίες ήμασταν μάρτυρες μιας πρωτοφανούς σπατάλης ταλέντου, ευφυΐας, φρονήματος· περιφρόνησης του μέτρου και της αξίας· αποθέωσης της ανηθικότητας και της αρπαγής. Αγγίξαμε το όριο θραύσεως. Σπάσαμε.

Ο υπουργός Οικονομικών θα βρει τελικά δανειστές, έστω με αιματηρά επιτόκια. Αυτό που δεν μπορεί να βρει κανένας υπουργός, όσο άξιος, είναι ένα συμβόλαιο τιμής για ανακαίνιση της χώρας: αυτό πρέπει να το συνομολογήσουμε και να το εφαρμόσουμε όλοι, παραγωγοί, λειτουργοί, έμποροι, δάσκαλοι, διανοούμενοι. Και να υποχρεώσουμε τους όποιους αιρετούς άρχοντες να ακολουθήσουν και να ηγηθούν, να εμπνευστούν και να εμπνεύσουν.

Ας ξεκινήσουμε από τις ηθικές αρχές, από μια αλλαγή βιοσοφικού παραδείγματος: Να αρκούμαστε στην καλή ζωή, να μην κυνηγάμε την καλύτερη. Το είπε πρόσφατα αυτό ο πρόεδρος της Βολιβίας, ο Ινδιάνος Εβο Μοράλες, κι έμεινα ώρα πολλή πάνω σε αυτή την «απλοϊκή» κουβέντα: «Επιχειρούμε να σκεφτούμε άλλους τρόπους για να ζούμε και να ζούμε καλά, όχι να ζούμε καλύτερα. Οχι καλύτερη διαβίωση. Η καλύτερη διαβίωση γίνεται πάντα εις βάρος κάποιου άλλου. Η καλύτερη διαβίωση γίνεται με κόστος την καταστροφή του περιβάλλοντος». Ιδού, ο «αφελής» Ινδιάνος θέτει το πρόβλημα της αιωνίας προόδου, της ατελεύτητης συσσώρευσης, της διαρκούς επιδίωξης κέρδους με κάθε τίμημα.

Το «διαρκώς καλύτερα» σε πλανητική κλίμακα έχει τίμημα τον αφανισμό του περιβάλλοντος, την κλιματική αλλαγή, την απειλή κατά της βιόσφαιρας. Σε εθνική κλίμακα, το τίμημα είναι ο υπερδανεισμός και η χρεοκοπία. Σε κοινωνική κλίμακα, το τίμημα είναι η εξαφάνιση της αμοιβαιότητας, της συνοχής, της αλληλεγγύης· η επικράτηση των εγωτιστών και των άπληστων στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας.

Η άφρων χλιδοσπατάλη των Ελληναράδων του 21ου αιώνα αποτελεί μια έκφραση της Υβρεως που συμβαίνει σε πλανητική κλίμακα. Η καθήλωση της αγροτικής παραγωγής σε επιζήμιες και περιβαλλοντοκτόνες καλλιέργειες, πλην όμως επιδοτούμενες, είναι μια όψη της Υβρεως. Η διαρκής υποβάθμιση του δημόσιου σχολείου και η σπατάληση των νέων σε ΑΕΙ σημαίας ευκαιρίας και καφετέριες, είναι άλλη όψη. Η εγκληματική παραμέληση του μεταναστευτικού πληθυσμού, τρίτη. Η ρηχή πολιτική και η αρπαχτή στον τουρισμό, η κατάρρευση του ΕΣΥ, οι διαβρωμένες δημόσιες υπηρεσίες, τα ασάρωτα πεζοδρόμια, η οικοδομική αυθαιρεσία, η επιθετικότητα στον καθημερινό βίο, άλλες όψεις έκπτωσης, όψεις παρακμής. Αυτή η γενικευμένη, εσωτερικευμένη Υβρις, η σπατάλη ως πρόοδος, η απληστία ως αξία και αυτοσκοπός, ο παρασιτισμός ως τρόπος επιβίωσης, αυτά συνιστούν τη χρεοκοπία μας. Και αυτά τα χαρακτηριστικά βίου είναι ασύμβατα με κάθε έννοια δημοκρατικής πολιτείας.

«Aς υποθέσουμε πως δεν έχουμε φτάσει στο μαύρο αδιέξοδο, στην άβυσσο του νου... Aς υποθέσουμε πως δεν έχουμε φτάσει από εκατό δρόμους τα όρια της σιγής» - λέει ο Καρυωτάκης. Σε αυτό το όριο βρισκόμαστε τώρα, σε ένα δραματικό μεταίχμιο. Θα αφεθούμε να μας παρασύρει η άβυσσος, αυτή που κατασκευάσαμε; Θα βουλιάξουμε στην ήττα και τη μοιρολατρία; ΄Η θα βαδίσουμε με θάρρος και παρρησία προς μια καινούργια αρχή; Προς έναν μοντέρνο πατριωτισμό, ένυλο, ρεαλιστικό και υπερβατικό μαζί; Ο χρόνος πιέζει.

(Plan B: Μια Ελλάδα μπατίρηδων και ηττημένων· γέροντες, χωροφύλακες και φοροεισπράκτορες καπνίζουν σε καφενεία μελαγχολικά.)