»Γνωμη

Η ευκαιρία του χρέους

Του ΠΑΥΛΟΥ ΤΣΙΜΑ ΝΕΑ

Όχι, η Ελλάδα δεν είναι Ιρλανδία. Ούτε Ντουμπάι. Είχε δίκιο ο Γ. Παπανδρέου όταν εξηγούσε προχθές στους Ευρωπαίους συναδέλφους του ότι η δική μας περίπτωση είναι διαφορετική.
Έχουμε, βέβαια, μαζί τους κάτι κοινό: υποκύψαμε, όπως κι εκείνοι, στην κουλτούρα του υπερδανεισμού και του υπερχρέους. Υποκύψαμε σ΄ αυτήν την παντοδύναμη νέα θρησκεία που επέβαλαν στον κόσμο, σταυροφόροι με ορμή νεοφώτιστων, οι τραπεζίτες και οι ντίλερς, δημιουργώντας παντού πελώριες φούσκες, οι οποίες από το καλοκαίρι του 2008 άρχισαν να σκάνε με πάταγο- και που πιθανότατα θα συνεχίσουν να μας ξαφνιάζουν κάθε φορά που θα σκάνε.
Αλλά οι ομοιότητες σταματούν εδώ.
Δεν είμαστε Ιρλανδία. Η Ιρλανδία ...εσωτερίκευσε πλήρως και πρόθυμα το μάντρα της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και μετέτρεψε τον εαυτό της σε έναν μικρό παράδεισο υπερελεύθερης αγοράς, με το ελάχιστο των φορολογικών υποχρεώσεων και το ελαχιστότατο των ρυθμίσεων, ώστε να προσελκύσει σαν μαγνήτης επιχειρήσεις που μετέφεραν εκεί μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς τους και τροφοδότησαν έτσι εκρηκτικούς ρυθμούς ανάπτυξης κι ένα οικοδομικό μπουμ. Δεν είμαστε, πολύ περισσότερο, Ντουμπάι. Το γκλάμορους εμιράτο προσέφερε επιπλέον μηδενική φορολογική επιβάρυνση, μηδενική ρυθμιστική παρέμβαση επί της επιχειρηματικής δραστηριότητας (ούτε καν λογιστικά βιβλία δεν ήταν υποχρεωμένες να τηρούν οι φιλοξενούμενες επιχειρήσεις) και μηδενική εργατική νομοθεσία, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός του να διπλασιαστεί μέσα σε μια δεκαετία, ο πλούτος να ρέει στους δρόμους, όλο το μαύρο χρήμα του πλανήτη να βρει, στο πλευρό της νόμιμης επιχειρηματικότητας, φιλόξενο καταφύγιο και πλυντήριο και να στηθεί (με δανεικά) το μεγαλύτερο οικοδομικό πρότζεκτ του κόσμου, με τεχνητά νησιά στη θάλασσα και τους υψηλότερους ουρανοξύστες του κόσμου πάνω στην άμμο της ερήμου. Κι έπειτα ήρθε η κρίση. Οι επενδυτές τα μάζεψαν από τις κελτικές και τις αραβικές ακτές, τα μεγάλα πρότζεκτ έμειναν ημιτελή, οι τιμές των ακινήτων και των άλλων αξιών κατέρρευσαν, τα δανεικά εξαντλήθηκαν και το χρέος έγινε θηλιά θανάσιμη.
Η ελληνική περίπτωση είναι πράγματι διαφορετική: εμείς απλώς, όταν η χώρα μπήκε στο κλαμπ του ευρώ και απέκτησε ξαφνικά πρόσβαση σε άφθονο και φθηνό δανεισμό, μεθύσαμε στα δάνεια. Το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος πήρε την ανηφόρα από το 2001 και έφθασε σε αληθινή έκρηξη κατά τα δύο τελευταία χρόνια της καραμανλικής (εγκληματικής) διαχείρισης. Μόνο που τα δανεικά δεν επενδύθηκαν για να διορθωθούν οι δομικές αδυναμίες της οικονομίας, αλλά για να χρηματοδοτηθεί η συγκάλυψη και διαιώνισή τους.
Η υπερδανειζόμενη Ελλάδα συνέχισε να φορτώνει τις επιχειρήσεις της με ένα εξουθενωτικό γραφειοκρατικό κόστος (ίσως το μεγαλύτερο στον κόσμο), κάτω από το οποίο συνέχισαν να κρύβονται σχέσεις πολιτικής πατρωνίας και διαφθοράς. Συνέχισε να πλέει στο πέλαγος μιας μικρής και μεσαίας επιχειρηματικότητας που επιβίωνε εισφοροδιαφεύγοντας και φοροδιαφεύγοντας, παράγοντας προϊόντα και υπηρεσίες χαμηλής ή ανύπαρκτης ανταγωνιστικότητας. Και το Δημόσιο συνέχισε να είναι ο προνομιακός δημιουργός νέων θέσεων (κακοπληρωμένης και χαμηλής παραγωγικότητας) εργασίας, ικανοποιώντας με στρεβλό τρόπο τόσο την κοινωνική ζήτηση για απασχόληση όσο και την πολιτική ζήτηση για αναπαραγωγή πελατειακών σχέσεων και κομματικών ζωνών επιρροής.
Κι έπειτα, όταν ήρθε η κρίση, η κυβέρνηση Καραμανλή με τη συνενοχή Μπαρόζο επιτάχυνε τον δανεισμό χωρίς να τολμήσει καμιά μεταρρυθμιστική παρέμβαση, με αποτέλεσμα τα σκουπίδια να ξεχειλίσουν κάτω από το χαλί όπου τα έκρυβε, να φθάσουμε σε πλήρες αδιέξοδο και το καράβι να βρεθεί στα βράχια.
Εδώ βρισκόμαστε τώρα. Και η μεγαλύτερη πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε δεν είναι να εξασφαλίσουμε την επώδυνη ελεημοσύνη των πιστωτών μας για να αποφύγουμε την ταπείνωση του χρεοστασίου. Η αληθινή πρόκληση (και ευκαιρία) είναι να καταστρωθεί επιτέλους ένα συνεκτικό σχέδιο και να υπάρξει συστράτευση δημιουργικών δυνάμεων, ώστε να αλλάξουν οι βαθύτατα άρρωστες δομές, να πραγματοποιηθεί η αναγκαία αλλαγή οικονομικού παραδείγματος. Και να εφαρμοστεί το σχέδιο αυτό με τρόπο που δεν θα συνιστά ακόμη έναν κύκλο αρνητικής αναδιανομής εις βάρος των συνηθισμένων θυμάτων κάθε «κύκλου λιτότητας» των νεώτερων χρόνων.