»Ο αρχηγος και η βαση

Του ΘΑΝΑΣΗ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΗ, σχεδόν αδύνατη, η τεκμηριωμένη πρόγνωση του αποτελέσματος στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη αρχηγού της Νέας Δημοκρατίας. Οι λόγοι είναι δύο: Είναι άγνωστη η έκταση και η σύνθεση του εκλογικού σώματος. Και δεν υπάρχει προηγούμενο. Εκτιμήσεις γίνονται. Δημοσκοπήσεις διενεργούνται. Κάθε πρόγνωση είναι, όμως, τουλάχιστον επισφαλής.
Η ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ στην Ελλάδα των προκριματικών εκλογών των Ηνωμένων Πολιτειών είναι προβληματική. Προηγήθηκε το ΠΑΣΟΚ. Πρώτα, με την παρωδία της επικύρωσης του μοναδικού υποψηφίου που είχε ήδη εκλεγεί από.... το συνέδριο λίγο πριν από τις εκλογές. Επειτα, με τους τρεις υποψηφίους (Παπανδρέου, Βενιζέλος, Σκανδαλίδης), η διαδικασία κατέληξε σε καθαρό αποτέλεσμα που μπόρεσε, έπειτα από ταλαντεύσεις, και να προβλεφθεί. Ο ρόλος του κομματικού μηχανισμού ήταν σαφής και γνωστός. Και το εκλογικό σώμα μπορούσε κάπως να υπολογιστεί.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ με τη μίμηση των αμερικανικών προκριματικών εκλογών δεν είναι μόνο η έλλειψη παράδοσης και στοιχειώδους θεσμοθέτησης. Είναι, κυρίως, η δυσκολία προσαρμογής τους στα κοινοβουλευτικά δεδομένα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν εκλέγεται αρχηγός του κόμματος. Εκλέγεται από την κομματική βάση υποψήφιος πρόεδρος (και αντιπρόεδρος). Ο νικητής των προεδρικών εκλογών γίνεται πρόεδρος. Ο ηττημένος πάει στο σπίτι του. Το σύστημα είναι προεδρικό. Ο χωρισμός εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας ξεκάθαρος. Εκεί επιτυγχάνεται, εξ ορισμού, και ο χωρισμός κόμματος και κυβέρνησης. Εδώ αποτελεί πρωθυπουργική επιθυμία και υπόσχεση.

Η ΒΑΣΗ -ακαθόριστη- της Νέας Δημοκρατίας θα εκλέξει τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Για να αναμετρηθεί αργότερα, όχι ο αρχηγός, αλλά η Ν.Δ., με το ΠΑΣΟΚ στις επόμενες βουλευτικές εκλογές. Η διάρκεια της εντολής, για μία εκλογή στις ΗΠΑ, για μακρά κοινοβουλευτική θητεία στην Ελλάδα, είναι η κρίσιμη διαφορά. Αφαιρεί πολύ από τον δημοκρατικό χαρακτήρα της εκλογής από τη βάση. Η λαϊκή κομματική νομιμοποίηση, αρκετά αμφίβολη άλλωστε, ενισχύει τον αρχηγικό χαρακτήρα των κομμάτων, μέσα και έξω από τη Βουλή. Πόσο δημοκρατικό είναι αυτό;

ΤΩΡΑ ΠΟΥ η Νέα Δημοκρατία επέλεξε αυτόν τον τρόπο εκλογής τους αρχηγού της -πρώτο συντηρητικό κόμμα στην Ευρώπη που ακολουθεί το αμερικανικό αλλά και πασοκικό πρότυπο- καλό θα είναι, γι' αυτήν, ο ηττημένος να ακολουθήσει την τακτική του Ευάγγελου Βενιζέλου, όπως τον συμβούλευσε από τις στήλες της «Κ.Ε.». Θα είναι δύσκολο. Ο μητσοτακισμός και ο καραμανλισμός, παρά κάποιες οσμώσεις, είναι δύο δεξιές συνιστώσες, που παραμένουν διακριτές. Οχι τόσο ιδεολογικά όσο προσωποκεντρικά. Η αποστροφή των σαμαρικών προς τους μητσοτακικούς και αντιστρόφως είναι σαφής. Οφείλεται και σε εκκαθάριση παλαιών λογαριασμών. Ο εκλογικός ανταγωνισμός θα την ενισχύσει. Δεν θα οδηγήσει σε αποστασίες. Αλλά θα υφέρπει επί πολύ.

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ από την εκλογική διαδικασία της Ν.Δ., το αποτέλεσμα και τις συνέπειές του, η αντιγραφή αμερικανικών θεσμών στο δικό μας πρωθυπουργικό κοινοβουλευτικό σύστημα, παρά τη δημοκρατική της επίφαση, εντείνει το αρχηγικό σύνδρομο. Χωρίς τα φρένα και αντίβαρα του προεδρικού συστήματος, οδηγεί σε πρωθυπουργική μονοκρατορία. Πρόκειται για το κεντρικό μειονέκτημα του πολιτικού μας συστήματος.

ΑΛΛΟΥ ΕΙΔΟΥΣ προκριματικές εκλογές χρειαζόμαστε εδώ. Κοινοβουλευτικού τύπου. Οχι προεδρικού. Ιδίως αν θεσμοθετηθούν μονοεδρικές περιφέρειες, ή λίστες, καταργηθεί δηλαδή ο σταυρός προτίμησης (όπως σχεδιάζεται σε ένα ακόμη νόθο εκλογικό σύστημα), οι προκριματικές κομματικές εκλογές των υποψηφίων βουλευτών ανά περιφέρεια θα περιόριζαν σημαντικά το αρχηγικό σύνδρομο. Αυτές θα ήταν δημοκρατικότερες. Οχι μόνο φαινομενικά.

ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ πρέπει να εκδημοκρατιστούν. Οχι, ή έστω όχι μόνο, η εκλογή του αρχηγού τους. Και αυτό ισχύει τόσο για την αξιωματική αντιπολίτευση όσο και για την κυβέρνηση. Καλό είναι το προεδρικό σύστημα. Μόνο που είναι άλλο.